Adios, Leo!
Ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Τότε συναντήθηκα για πρώτη φορά με τον Λεωνίδα Χρηστάκη. Με τίμησε με τη φιλία του. Μια φιλία που πέρασε από σαράντα κύματα, έκτοτε. Φοιτούσα στο πρώτο έτος της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς, αδιαφορώντας παντελώς για τα μαθήματα, αναζητώντας κι εγώ το βορειοδυτικό πέρασμα προς την αληθινή ζωή, μελετούσα, σπασμωδικά, ίσως και τσογλανίστικα, μια νέα Γεωγραφία των Παθών. Είχα την τύχη να γνωριστώ δυο χρόνια πριν, μαθητής στο Δεύτερο Γυμνάσιο Αρρένων Βόλου, με τον Άγγελο Σφακιανάκη και τον Αντώνη Παπαθανασόπουλο, οι οποίοι με μύησαν, μεταξύ άλλων, στο σύμπαν των πρωτοποριακών σκιρτημάτων στη χώρα μας. Μου έδειξαν τεύχη του «Panderma» και του «Κούρου», μου μίλησαν εκτενώς, στη διάρκεια λιτών μα πλούσιων συμποσίων για τον Λεωνίδα Χρηστάκη.
Επηρεασμένος εντόνως από κείμενα των situationnistes, των καταστασιακών, που διάβαζα μανιωδώς ήδη από την εφηβεία μου, συνέταξα ένα κείμενο εναντίωσης στην φοιτητική κουλτούρα εκείνης της εποχής, ένα είδος «συλληβδηνογραφίας», όπως έλεγε ο Χρηστάκης, όπου επέκρινα ειρωνικά τους μουσουργούς, τους σκηνοθέτες, τους ποιητές που τότε αγαπούσαν οι φοιτητές, καθώς και τον φοιτητικό τρόπο ζωής. Το κείμενο τυπώθηκε και διανεμήθηκε σε διάφορα πανεπιστήμια της Αθήνας. Έφτασε και στα χέρια του Λεωνίδα, που τότε εξέδιδε το θρυλικό πια «Ιδεοδρόμιο», μια δεκαπενθήμερη λυτρωτική έκρηξη ιδεών, μ’ όλες τις ακρότητες και τις αδυναμίες της, ένας πακτωλός πληροφοριών, ιδίως για πολύ νέους ανθρώπους.
Ο Λεό, όπως τον λέγαμε, μιας και ο ίδιος πολλές φορές έτσι το ήθελε, δημοσίευσε αποσπάσματα του κειμένου, σχολιάζοντάς τα επαινετικά. Πήγα πάραυτα να τον επισκεφτώ στο «γραφειόσπιτό» του, τότε στον αριθμό 4, της οδού Βελισσαρίου – έμελλε όπως είναι πασίγνωστο ν’ αλλάξει δεκάδες «γραφειόσπιτα» μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Με περιέβαλλε με τη φιλία του ευθύς εξαρχής, με εξοικείωσε με ένα σωρό πράγματα που μου ήσαν άγνωστα, με σύστησε σε αμέτρητους ανθρώπους που με τίμησαν, επίσης, με τη φιλία τους, μια φιλία πολύτιμη για μένα. Από τον Λεό άρχισα να μαθαίνω την κρυφή ιστορία του 20ού αιώνα, να μαθαίνω για το Dada και τον υπερρεαλισμό, να μαθαίνω για την επανάσταση μέσα στην επανάσταση στη Ρωσία του Λένιν αλλά και του Νέστορα Μάχνο, να μαθαίνω για τον κινηματογράφο του Gregory J. Markopoulos, και άλλων ρηξικέλευθων δημιουργών, να μαθαίνω για σημαντικές όψεις της ελληνικής πραγματικότητας που παρέμεναν αθέατες, να μαθαίνω για τον Θέμο Κορνάρο, να μαθαίνω για τον Πέτρο Πικρό. Μέσω του Λεό γνώρισα τον Τάσο Φαληρέα, την Κατερίνα Γώγου, τον Θωμά Γκόρπα, τον Κώστα Γιαννουλόπουλο, τη Μαντώ Αραβαντινού, τον Νίκο Μπαλή, τον Χρήστο Κωνσταντινίδη, τον Βαγγέλη Κοτρώνη (μακαρίτες όλοι τώρα). Μέσω του Λεό ήρθα σε επαφή με τις εκδόσεις Άκμων και συνδέθηκα φιλικά με τον Ευγένιο Αρανίτση, έχοντας δημοσιεύσει στο «Ιδεοδρόμιο» ένα κείμενο για το βιβλίο Το Σύμπλεγμα του Κάιν. Μέσω του Λεό γνωρίστηκα με τον Πάνο Κουτρουμπούση, με τον Νάνο Βαλαωρίτη, με τον Νίκο Αλευρά, με τον Άρη Μαραγκόπουλο, και τόσους άλλους. Ο Λεό ήταν ο πρώτος που μου έδωσε τη δυνατότητα να δημοσιεύω ό,τι θέλω, δίχως την παραμικρή παρέμβαση, σε αλλεπάλληλα τεύχη του «Ιδεοδρομίου», ενθαρρύνοντάς με ακατάπαυτα, μιλώντας μου διαρκώς για ποιητές, ζωγράφους, συγγραφείς, μουσικούς, επαναστάτες, αναρχικούς, ωραίους παρίες, απίστευτους μποέμ, μούρες, τύπους, φυσιογνωμίες. Ο Λεό με οδήγησε στα βιβλία που με διέπλασαν (μάλλον με στιγμάτισαν, να πω) μια για πάντα, στα βιβλία που με οδήγησαν, και ακόμα με οδηγούν, στις λόχμες του Γιώργου Μακρή – «Δαπανήθηκα στις λόχμες… Πότε θα μαζέψω τη ζωή μου κομματάκι κομματάκι; Ποτέ δεν θα μαζέψω τη ζωή μου κομματάκι κομματάκι».
Τσακωθήκαμε, δεκάδες φορές. Φιλιώσαμε άλλες τόσες. Μου εξέδωσε το πρώτο μου βιβλίο. Με κάλυψε σε δύσκολες περιστάσεις. Αλληλογραφούσαμε όταν τον έκλεισαν αναίτια φυλακή. Συναντηθήκαμε αναρίθμητες φορές, πάντα να διακατέχεται από μια διάθεση να προσφέρει γνώσεις, να εμπνέει ιδέες, να δίνει συμβουλές. Δεν έπαψε να με κατσαδιάζει ξανά και ξανά, μέσα από τις σελίδες των εντύπων του, για παραστρατήματα που θεωρούσε ότι διέπραττα, πότε για την επίμονη ανεμελιά μου, πότε γιατί δεν τράβηξα μερικά πράγματα ως κάποια άκρα, τη μια για έναν αλλόκοτο μηδενισμό μου, την άλλη για το απολύτως αντίθετο, για την εμβατηριακή λύσσα μου να ζω, πολλές φορές μες στη δίνη των αντιφάσεων ο Χρηστάκης, πολλές φορές στον στρόβιλο ενός εμπρηστικού παρορμητισμού – αλλά πώς να κακιώσω με τον Λεό, πώς να κακιώσω μ’ αυτόν που μου έμαθε τόσα και τόσα, όλα πολύτιμα, όλα καθοριστικά για ό,τι μπόρεσα να γίνω;
Τον είδα τελευταία φορά στο «Τριανόν», στην προβολή της ταινίας του Σταύρου Καπλανίδη για τον Χρήστο Βακαλόπουλο, πάνε δύο χρόνια τώρα. Τους τελευταίους μήνες μιλούσαμε (και θα συνεχίσουμε, βεβαίως, να μιλάμε) ατελείωτες ώρες για τον Λεό με τον νεαρό μου φίλο Πελοπίδα Φεσσόπουλο, ο οποίος σκαλίζει δημιουργικά την ιστορία του ελληνικού underground, όπως συνηθίσαμε να το λέμε, και με την αγαπημένη μου Ελεάννα Μαρτίνου, που εντυπωσιάστηκε από τις απαγγελίες του Χρηστάκη, την εκφραστική του δύναμη στην ηχογραφημένη απόδοση αγαπημένων του ποιημάτων που παίζω συχνά-πυκνά στις ραδιοφωνικές μου εκπομπές, ενώ με τον φίλο Εμμανουήλ Κουτσουρέλλη ψάχναμε να τον βρούμε για να προχωρήσουμε σε ένα τηλεοπτικό του πορτρέτο που θα προβαλλόταν από την κρατική τηλεόραση. Ρωτώντας, έμαθα ότι είναι κατάκοιτος. Πριν από λίγες ώρες, ο φίλος Νίκος Σπυρόπουλος με πληροφόρησε ότι ο Λεό κάνει πια παρέα με τους αγαπημένους του ποιητές και παρίες στους λειμώνες τ’ ουρανού. Σε λίγες ώρες, τελευταία μέρα του Απρίλη του 2009, θα πάμε, όλοι εμείς που του χρωστάμε απέραντη ευγνωμοσύνη, που τον γνωρίσαμε απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη, που γνώρισε κι αυτός την καλή και την ανάποδή μας, που τον αγαπήσαμε πιο πολύ απ’ όσο μας άφηνε να του το δείξουμε, θα πάμε, λοιπόν, εκεί στου Ζωγράφου, να του πούμε ένα στερνό Adios, Leo!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Πλατεία Παπαδιαμάντη, 30 Απριλίου 2009, χαράματα.
