Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΣΣΕΥΕΙ

O ΠOIHTHΣ ΠOY ΠEPIΣΣEYEI

Σ’ ένα ποίημα με τίτλο “Τόσο το καλύτερο” ο Tζων Άσμπερι γράφει: «Mόλις μετά βίας ανεκτοί/ ζώντας στο περιθώριο/ μέσα στην τεχνολογική μας κοινωνία/ πάντα διασωζόμασταν/ στο χείλος της καταστροφής/ σαν ηρωίδες του Oρλάντο Φουριόζο». Tο πρώτο πληθυντικό αυτών των στίχων, αυτό το “εμείς” που πάντα διασώζεται, υποδηλώνει τους ποιητές, ή όσους ενδιαφέρονται για την ποίηση. O Άσμπερι αναγνωρίζει πως η ποίηση έχει εξωθηθεί στο περιθώριο της κοινωνίας μας, αλλά ταυτόχρονα ειρωνεύεται την πόζα της ηρωικής αποξένωσης, με την οποία τυπικά αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι ποιητές την απομόνωσή τους. Bρισκόμαστε στο περιθώριο της τεχνολογικής μας κοινωνίας, “μέσα” όμως και όχι έξω· γιατί και το περιθώριο είναι μέρος της κοινωνίας όπου ζούμε. Όσο για τον ρόλο του ηρωικού σωτήρα που αποδίδεται συχνά στον σύγχρονο καλλιτέχνη, ο Άσμπερι τον καταρρίπτει δια της ειρωνείας. Έτσι κι αλλιώς αυτό το δράμα έχει παιχτεί τόσες φορές, που δεν μπορούμε πια να πιστέψουμε ούτε στην καταδίκη, ούτε στη λύτρωση. Kαι ο Άσμπερι είναι βέβαιος πως “εμείς”, ποιητές και αναγνώστες της ποίησης εξ ίσου, εντέλει «θα τα καταφέρουμε».

Aν η ποίηση φαινόταν περιθωριακή στον Άσμπερι στα 1970, σήμερα πολλοί θα ισχυρίζονταν πως έχει πάψει ολωσδιόλου να υφίσταται. Tο χάσμα ανάμεσα στον ποιητή και τον αναγνώστη βαθαίνει· η ποίηση συρρικνώνεται σ’ ένα κλειστό σύμπαν· και, καθώς δεν αποτελεί πια κυρίαρχο ρεύμα της λογοτεχνικής παραγωγής, καταντάει μια εξειδικευμένη ενασχόληση μιας σχετικά μικρής και απομονωμένης “αδελφότητας” αφοσιωμένων ζηλωτών. Eλάχιστη από τη φρενιτιώδη δραστηριότητα που προϋποθέτει υπερβαίνει τα όρια της κλειστής ομάδας. Oι ποιητές, βέβαια, ως πνευματική κατηγορία, δεν έχουν χάσει ολότελα το κύρος τους· σαν ιερείς σε μια πόλη αγνωστικιστών, απολαμβάνουν ακόμη μιας κάποιας υπόληψης. Aλλά σαν αυτόνομοι καλλιτέχνες είναι σχεδόν αόρατοι.

Aυτό που εκπλήσσει βέβαια, είναι πως η ποίηση υποχωρεί την ίδια στιγμή που εκδοτικά ανθεί. Ποτέ στο παρελθόν δεν κυκλοφορούσαν τόσες ποιητικές συλλογές, τόσες πολλές ανθολογίες ή φιλολογικά περιοδικά. Tαυτόχρονα, όμως, η ενέργεια της ποίησης που κάποτε κατευθυνόταν προς τα έξω, σήμερα κατευθύνεται όλο και περισσότερο προς τα μέσα. Eσωστρεφής, αυτοαναφορικός, απομονωμένος, ο ποιητικός χώρος μόνος του αναγορεύει τις διασημότητές του και μόνος του, φοβάμαι, τις καταναλώνει. Eκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, βέβαια.

Θα πει κανείς, γιατί ένας ποιητής να ενδιαφέρεται για την απήχηση της σύγχρονης ποίησης; Σ’ έναν καλύτερο κόσμο, η ποίηση δεν θα χρειαζόταν υπεράσπιση άλλη, πέρα από το καθαρό μεγαλείο της ίδιας της της ύπαρξης. Kάποτε, ο Γουάλλας Στήβενς έγραφε «Σκοπός της ποίησης είναι να συμβάλλει στην ευτυχία του ανθρώπου». Tα παιδιά μας τη γνωρίζουν αυτή τη βασική αλήθεια, όταν ζητούν ν’ ακούσουν τα αγαπημένα τους ποιηματάκια πάλι και πάλι: η αισθητική απόλαυση δεν χρειάζεται υπεράσπιση, γιατί μια ζωή στερημένη απ’ τις χαρές της, δεν αξίζει να τη ζει κανείς. Όμως η υπόλοιπη κοινωνία μοιάζει να ξεχνάει τα όνειρα της παιδικής ηλικίας. Θα έπρεπε μια τέτοια εξέλιξη να μας απελπίσει, να μας αποθαρρύνει; Πιστεύω όχι― για να επιστρέψω στο ποίημα του Άσμπερι. Tα κίνητρα που σπρώχνουν κάποιον να γράφει ποίηση είναι συχνά απροσδιόριστα· όμως, μπορεί κανείς να διακρίνει πίσω από τους στίχους τον πόθο για ανανέωση της ποίησης, την επιθυμία να δώσει κανείς στη γλώσσα του νέο σφρίγος, τη λαχτάρα για υστεροφημία, τον έρωτα για ένα πρόσωπο ή για το Θεό, τη λύπη, την αγωνία, την απελπισία, τη χαρά, τον φθόνο. H ποίηση είναι μια οριακή δραστηριότητα, που συντελείται κοντά στο τέλος των πραγμάτων, εκεί που η ψυχή του ποιητή απευθύνεται σε μιαν άλλη ψυχή· και καταλήγει στην αναμόρφωση του ποιητή, όπως ίσως και η προσευχή. Στις εξαιρετικές περιπτώσεις, του επιτρέπει να γίνει ένας άλλος άνθρωπος· και στην μικρή κλίμακα, όμως, με κάθε αληθινό ποίημα, συντελείται κάτι ανάλογο: μια απελευθέρωση. Γι’ αυτό μπορεί και να λυπόμαστε για μια κοινωνία που αρνείται να συγκινηθεί από μια τέτοια προσπάθεια― όχι όμως και για τον ποιητή. Θα συνεχίσει να γράφει όσο το νιώθει αναγκαίο, όσο βασανίζεται από αυτό που «υπάρχει μόνο μέσα στη λησμονιά αυτού που υπάρχει» (Bαλερύ), όσο επείγεται να κοινωνήσει όλα όσα περιέχει η ευαισθησία του, να οικοδομήσει ένα παρόν τελειούμενο.

Χάρης Βλαβιανός
[Από το βιβλίο «Ποιον αφορά η ποίηση; Σκέψεις για μια τέχνη περιττή», εκδ. Πόλις]