ΡΑΔΙΟ ΠΕΣΣΟΑ

Το παρακάτω διαβάστηκε στο Κανάλι 1, Πειραιάς, 90,4 FM, σήμερα, Τετάρτη 18 Ιουνίου, μεσημέρι παρά κάτι, όπως πάντα, ως μία ελάχιστη υπενθύμιση των 120 χρόνων από τη γέννηση του σημαντικού δημιουργού. «Μόνο η μουσική και η λογοτεχνία απομένουν…» (Πεσσόα, Ηρόστρατος, σ. 71)

Fernando Pessoa, Livro do Desassossego (1913 & 1935)

Συγγραφέας: Φερνάντο Πεσσόα
Τίτλος: Το Βιβλίο της Ανησυχίας
Μετάφραση: Μαρία Παπαδήμα
Εκδόσεις: Εξάντας [2004]
Σελίδες: 351

Ζωή
Ο Φερνάντο Πεσσόα γεννιέται στις 13 Ιουνίου του 1888, στη Λισσαβόνα. Ζει, με την οικογένειά του στη Νότιο Αφρική και πηγαίνει σε αγγλικό σχολείο. Ανακαλύπτει μικρός την αγγλική λογοτεχνία και ενθουσιάζεται με τον Ντίκενς, τον Σαίξπηρ, τον Κάρλαϊλ και τον Πόε. Γράφει ποιήματα από την εφηβεία του. Επιστρέφει στη Λισσαβόνα, οριστικά, το 1905. Κάνει σπουδές Φιλοσοφίας. Ιδρύει τον εκδοτικό οίκο Olisipo και την επιθεώρηση Athena. Δημιουργεί τους «ετερώνυμους», συγγραφείς και ποιητές με διαφορετικό ύφος, βιογραφία, έργο, ο καθένας, τα πάντα επινοημένα και επεξεργασμένα από τον ίδιο τον Πεσσόα. Ζει μέσα στο αλκοόλ, τις κρίσεις κατάθλιψης, και την διαρκή δημιουργικότητα. Πεθαίνει στις 30 Νοεμβρίου του 1935.

Το Βιβλίο της Ανησυχίας
«Γραμμένο» από τον ετερώνυμο Μπερνάντο Σοάρες, το Βιβλίο της Ανησυχίας αποτελεί ένα κορυφαίο work in progress, μια ρηξικέλευθη καταγραφή της καθημερινότητας ενός βοηθού λογιστή και ακαταπόνητου περιπλανώμενου στα σοκάκια της Λισσαβόνας. Σκέψεις για τη ζωή και το θάνατο, στοχασμοί πάνω στην φθαρτή ύλη, ίχνη της πορείας ενός οξύτατου ειρωνικού πνεύματος, θραύσματα συναισθημάτων και μαρμαρυγές συγκινήσεων, συνθέτουν ένα έργο που μοιάζει να είναι εκτεταμένος αφορισμός και, συνάμα, μυθιστόρημα που εξερράγη, που έγινε χίλια πανέμορφα, ιδιοφυή, ειρωνικά θρύψαλα και κομμάτια, προορισμένα να ερεθίσουν τη σκέψη του αναγνώστη, να τον κάνουν να στοχαστεί κι αυτός για το νόημα των πραγμάτων. Ένα Πανδοχείο της Λογικής που, ωστόσο, προλογίζει τη Λογοτεχνία του Παραλόγου, όπως τη γνωρίσαμε από τους Γάλλους συγγραφείς της μεταπολεμικής εποχής.

Στυλ
Ο Πεσσόα-Σοάρες γράφει στοχαστικά, κομψά και ειρωνικά, παίζοντας ανάμεσα στο τετριμμένο και στο αιώνιο, διακωμωδώντας με λεπταισθησία τα θέσφατα και τα άκαμπτα δεδομένα. Με τη μουσική των λέξεών του τραγουδάει για την πλήξη και την ύπαρξη, για τον χρόνο και την φθορά, για τη διαφορά ανάμεσα στην πλασματική ζωή και το ισχυρό, αληθινό βίωμα. «Κουβαλάω μαζί μου τη συνείδηση της πανωλεθρίας σαν λάβαρο νίκης», διατείνεται ο Πεσσόα, θυμίζοντάς μας έτσι ότι είναι θρίαμβος της ζωής η δημιουργικότητα, η αποτύπωση των σκέψεών μας, η έκφραση των συναισθημάτων μας. Το ύφος του Βιβλίου της Ανησυχίας, με τη λιτότητα και τη διαύγειά του, ήταν στην εποχή του πρωτοποριακό, και τώρα θεωρείται πλέον κλασικό.

Ένα απόσπασμα
«Στα μέσα του δρόμου ανάμεσα στην πίστη και την κριτική βρίσκεται το πανδοχείο της λογικής. Η λογική είναι η πίστη σ’ αυτό που μπορεί να γίνει κατανοητό χωρίς πίστη, αλλά είναι και πάλι πίστη, γιατί το κατανοώ προϋποθέτει ότι υπάρχει κάτι που είναι κατανοήσιμο».
Το Βιβλίο της Ανησυχίας, σ. 244

Έργα
Χωρίς Μάσκες, μτφρ. Αλέξανδρος Βέλιος, εκδ. Printa, 1994.
Ο Αναρχικός Τραπεζίτης, μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Νεφέλη, 1997.
Η Ώρα του Διαβόλου, μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Εξάντας, 2000.
Ηρόστρατος, Η Αναζήτηση της Αθανασίας, μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, εκδ. Εξάντας, 2001.
Γράμματα στην Οφέλια, μτφρ. Μαρία Παπαδήμα., εκδ. Εξάντας, 2001
Η Θαλασσινή Ωδή, μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Εξάντας, 2003.