Ακολουθεί ένα κείμενο γραμμένο πριν από καιρό, πριν από τον θάνατο του Νόρμαν Μέιλερ και πριν από τις εκλογές στη Ρωσία. Ο Κασπάροφ δεν κέρδισε την παρτίδα, έδωσε όμως τη μάχη. Και το να δίνεις τη μάχη, είναι ήδη μία περιφανής νίκη. Αφιερώνω αυτή τη μίνι βιογραφία του Γκάρι Κασπάροφ στον φίλο σκακιστή και συγγραφέα Ηλία Κουρκουνάκη. Καλή παρτίδα, σύντροφε!
Γκάρι Κασπάροφ – Τώρα στη Σκακιέρα της Πολιτικής
Παρ’ όλο τον ηθικό σχετικισμό και την αλλοπρόσαλλη απροσδιοριστία των πάντων που έτεινε να επιβάλλει το κλίμα του λεγόμενου μεταμοντερνισμού, βλέπουμε ότι εντέλει ο άνθρωπος δε ζει μονάχα για το ψωμί ή το χρήμα, αλλά επιζητεί πάντα να εκφράσει ό,τι θάλλει μέσα του, να παρέμβει στα κοινωνικά δρώμενα, να επηρεάσει τους συνανθρώπους του προς την κατεύθυνση που με περίσκεψη και ευθύνη θεωρεί βαθιά ανθρώπινη. Σε κάθε τομέα, βλέπουμε ξεχωριστές προσωπικότητες να μην το βάζουν κάτω, να μην αρκούνται στα όποια κεκτημένα τους, να ανησυχούν, να αποφασίζουν και να εκπλήττουν με τις αποφάσεις τους, να ταράζουν κάθε τόσο τα νερά, να κάνουν θαυμαστές κινήσεις στη μεγάλη σκακιέρα της ζωής. Ο Λέοναρντ Κοέν, στα εβδομήντα του, μας δωρίζει μια ανθοδέσμη από τρυφερά αριστουργήματα, ο Κλιντ Ίστγουντ, λίγο μεγαλύτερος κι απ’ τον Καναδό τροβαδούρο, σκηνοθετεί συγκλονιστικές ταινίες, ο Νόρμαν Μέιλερ έχει περάσει τα ογδόντα και γράφει ακόμη καλά και δυναμικά, ενώ ο Γκάρι Κασπάροφ, λίγο παραπάνω από τα σαράντα, δηλώνει ότι είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει το αγωνιστικό σκάκι και να θέσει τα εκπληκτικά φαιά του κύτταρα στην υπηρεσία της απελευθέρωσης της πατρίδας του από την καταπιεστική διακυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν. Θα τα καταφέρει, άραγε, σ’ αυτήν την πατρίδα υπέρ της πατρίδας, ίσως στην πιο δύσκολη παρτίδα της ζωής του;
Ο Γκάρι Κασπάροφ εμφανίστηκε από πολύ μικρός στον θαυμαστό αλλά και πολύπλοκο και γεμάτο προβλήματα και ίντριγκες κόσμο του σκακιού, και έδειξε αποφασισμένος να παραμείνει στο προσκήνιο όσο περισσότερο γινόταν. Και φροντίζει διαρκώς γι’ αυτό. Σε αντίθεση με τον τρομερό Αλεξάντερ Αλιέχιν ή τον ευαίσθητο Μίσια Ταλ που αγαπούσαν το ποτό και δεν έλεγαν όχι στις καταχρήσεις, σε αντίθεση με τον απόλυτο Ρόμπερτ Φίσερ που επέμεινε, αξιέπαινα αλλά ολέθρια, σε έναν αποκλειστικά δικό του μοναχικό δρόμο, σε αντίθεση με τον δανδή Μπόρις Σπάσκι που προτιμάει εδώ και χρόνια τις εκλεπτυσμένες απολαύσεις από την κοινωνική παρέμβαση, ο Γκάρι φροντίζει πολύ για τη σωματική του υγεία, μάλιστα παίζει και καλό ποδόσφαιρο, παραμένει ο αδιαφιλονίκητος καλύτερος παίκτης στον κόσμο εδώ και μια γεμάτη εικοσαετία, ενώ δραστηριοποιείται πολλαπλώς στον κοινωνικό στίβο: συμμετέχει σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, έχει ιδρύσει την Παγκόσμια Ακαδημία Σκακιού, επίσης το Ίδρυμα Γκάρι Κασπάροφ στη Μόσχα, την πρώτη μη κρατική οργάνωση στη Ρωσία από την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης, δίνει ματς με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, γράφει πολυσέλιδα βιβλία, αρθρογραφεί στην Wall Street Journal, καταπιάνεται ερασιτεχνικά αλλά παθιασμένα με την πολιτική.
Παίζοντας με μια ρήση του αγαπημένου του συγγραφέα και ποιητή, του Όσκαρ Oυάιλντ, ο Κασπάροφ θα επιμείνει από μικρός ότι σκάκι και ζωή είναι αλληλένδετα, και μάλιστα, όπως τιτλοφορεί το τελευταίο του συγγραφικό πόνημα, ότι η ζωή μιμείται το σκάκι! Όχι, ο Γκάρι δεν θεωρεί τον σκακιστή μοναχικό και αποτραβηγμένο, αλλά ενεργό πολίτη, δραστήριο, νηφάλιο, έναρθρο. Από μικρός έδειχνε να έχει πολλά ενδιαφέροντα, κάτι που φυσικά άνοιξε τους ορίζοντές του και απέτρεψε ένα τέλος σαν αυτό του ιδιοφυούς αλλά μυωπικού Λούζιν, του σκακιστή που απαθανάτισε στο μυθιστόρημά του «Η Άμυνα του Λούζιν» ο μεγάλος συγγραφέας Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. Γεννημένος στις 13 Απριλίου του 1963, ο Γκάρι φαίνεται να συνοψίζει εκθαμβωτικά όλα τα ωραία χαρακτηριστικά του ζωδίου του, του Κριού: είναι δυναμικός αλλά πάντα δρα με περίσκεψη, είναι πείσμων αλλά δίχως να οδηγείται σε καταστροφικές εμμονές, λατρεύει τη μουσική, ιδίως το πιάνο και το βιολί, και μάλιστα οι γονείς του είχαν σκεφτεί να τον ωθήσουν σε επαγγελματική ενασχόληση με τις μελωδίες, αγαπάει την ποίηση δίχως όμως να είναι αλαφροΐσκιωτος, παίζει στα δάχτυλα τη διαλεκτική της απομόνωσης, που είναι απαραίτητη στους σκακιστές και στους καλλιτέχνες, με την κοινωνικότητα που χαρακτηρίζει τους ενεργούς πολίτες. Κι ακόμα, φιλοδοξεί να είναι πάντα leader, να είναι στρατηγός, δίχως όμως να χάνει στιγμή τον σεβασμό του για τον αντίπαλο και την αλληλεγγύη του προς τους συντρόφους του. Και τα περισσότερα από τούτα τα χαρακτηριστικά θα γίνουν ορατά στο στιλ του παιχνιδιού του, ένα στιλ που διαμορφώθηκε από την εκτίμηση και το επεξεργασμένο δέος προς τους μεγάλους προκατόχους του, σε συνδυασμό με την απαράμιλλη τόλμη του στη σκακιέρα, μια τόλμη που έκανε τον μεγάλο δάσκαλό του, τον Μιχαήλ Μποτβίνικ να πει ότι, καίτοι διδάσκει στον Γκάρι πρώτα να σκέφτεται και μετά να παίζει, αυτός συνήθως πρώτα κάνει την κίνησή του, συνήθως εξόχως τολμηρή, και μετά σκέφτεται.
Ο Γκάρι είδε το πρώτο φως στο Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Οι γονείς του ήσαν ραδιομηχανικοί και φιλόμουσοι. Ο Κιμ Μοϊσίεβιτς Βάινσταϊν, ο πατέρας του Γκάρι, έπαιζε βιολί και, πριν από το τέλος της σύντομης ζωής του, κληροδότησε στο γιο του την αγάπη για τη μουσική και τα βιβλία. Στα εννιά του χρόνια, ο Γκάρι είχε διαβάσει μια πολυσέλιδη μονογραφία για τον Ναπολέοντα, και ήταν ικανός να συζητάει με εκπληκτική ευφράδεια για σοβαρά θέματα. Στα δώδεκά του, φτάνει στο σπίτι του η Βιβλιοθήκη της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, διακόσιοι τόμοι με αριστουργήματα, και ο μικρός Γεωργιανός, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, ρίχνεται με τα μούτρα στο διάβασμα. Ξεχωρίζει τον Έρνεστ «Πάπα» Χέμινγουεϊ και διαβάζει τρεις απανωτές φορές το «Γέρο και τη Θάλασσα» πριν κλείσει τα δεκατρία του. Ήδη διάσημος στην τότε Σοβιετική Ένωση πριν τελειώσει το γυμνάσιο, δίνει συνεντεύξεις και πάντα φροντίζει να τονίσει ότι μετά το σκάκι ό,τι αγαπάει είναι τα βιβλία. Δηλώνει πως ό,τι κι αν συμβεί βρίσκει χρόνο για διάβασμα, απαγγέλλει από στήθους τον «Δαίμονα» του Λερμόντοφ, εκδηλώνει τον θαυμασμό του για την ποίηση του Ευγένιου Γεφτουσένκο.
Σκάκι, όπως πολλοί θαυμαστοί προκάτοχοί του, ο Φίσερ, φέρ’ ειπείν, και ο Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, μαθαίνει μόνος του παρακολουθώντας τις μάλλον άτεχνες παρτίδες που έπαιζαν οι γονείς του τα βράδια ακούγοντας σονάτες και σουίτες, καθώς και τις προσπάθειές τους να λύσουν σκακιστικά προβλήματα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες. Στα πέντε του χρόνια θα εκπλήξει τους γονείς του λύνοντας με άνεση προβλήματα που οι ίδιοι πάσχιζαν ματαίως να εξιχνιάσουν. Στα εφτά του θα περάσει τις πύλες της Μεγάρου των Πιονιέρων του Μπακού και θα ενταχθεί στο σκακιστικό τμήμα που φέρει προς τιμήν του ξακουστού αστροναύτη το όνομα «Γιούρι Γκαγκάριν». Δεν θα αργήσει να καταπλήξει τους πάντες, λύνοντας ένα περίπλοκο πρόβλημα «για προχωρημένους σκακιστές» που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» και που ουδείς είχε κατορθώσει να λύσει. Αυτός ο θρίαμβος άνοιξε για τον εννιάχρονο Γκάρι το δρόμο προς την σκακιστική ακαδημία του «πατέρα» της σοβιετικής σχολής, του Μιχαήλ Μποτβίνικ. Ο μέγας δάσκαλος και πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής θα πει προφητικά ότι το μέλλον του σκακιού βρίσκεται στα χέρια αυτού του πιτσιρικά!
Και ο Μποτβίνικ δεν θα πέσει έξω. Σαρωτικά, ο μικρός Γκάρι σκορπίζει τον όλεθρο, κατατροπώνει πανίσχυρους αντιπάλους, ανεβαίνει με άλματα στην παγκόσμια σκακιστική ιεραρχία και αρχίζει να σημειώνει αλλεπάλληλα ρεκόρ. Μπορεί να συνδυάζει την αποκοτιά με τη μεθοδικότητα, τα πετάγματα της φαντασίας με τη σκληρή δουλειά, το ποιητικό ταπεραμέντο με την οργάνωση, το συντονισμό, το σύστημα. Ακαταμάχητος συνδυασμός, το δίχως άλλο. Μελετάει και προχωρεί. Δηλώνει τις προτιμήσεις του με ειλικρίνεια, και ξέρει να τις εναρμονίζει. «Αρχικά», λέει, «κατευθυνόμουν όπως ένας κακός ποδοσφαιριστής που παίζει το δικό του παιχνίδι στους κόλπους μιας ομάδας. Αργότερα, πήρα για πρότυπο μια ομάδα πρωταθλητών και θέλησα να κάνω δικά μου τα προτερήματα του καθενός. Από τον Ανατόλι Κάρποφ πήρα την ψυχολογική του σταθερότητα, από τον Τίγκραν Πετροσιάν την τεχνική κατάρτιση, από τον Μιχαήλ Μποτβίνικ τη λογική, από τον Αλεξάντερ Αλιέχιν την καθαρή σκέψη, από τον Μίσια Ταλ την αγάπη για τον κίνδυνο».
Τον Ιανουάριο του 1976, στα δώδεκά του χρόνια, ο Γκάρι κερδίζει το Πανσοβιετικό Πρωτάθλημα Νέων. Ήταν το πρώτο του ρεκόρ μιας και από το 1934, τη χρονιά που ξεκίνησε το πρωτάθλημα αυτό, ουδείς είχε στεφθεί νικητής σε τόσο μικρή ηλικία. Την επόμενη χρονιά, το κερδίζει και πάλι, με οχτώ νίκες, μία ισοπαλία και καμία ήττα. Οι ιστορικοί και οι στατιστικολόγοι ανακαλύπτουν έκθαμβοι ότι ποτέ δεν είχε κερδίσει άλλος τον τίτλο δύο φορές απανωτά. Τρίτο ρεκόρ: συμμετέχει στο Πρωτάθλημα της Σοβιετικής Ένωσης, σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, όντας έτσι ο νεαρότερος σκακιστής που έλαβε ποτέ μέρος σ’ αυτήν την πανίσχυρη διοργάνωση. Κατακτά την άνετη ένατη θέση, και κάνει τους πάντες να προβλέπουν ότι πριν περάσουν δέκα χρόνια θα είναι παγκόσμιος πρωταθλητής. Ο Μίσια Ταλ μάλιστα φρόντισε να δηλώσει: «Ο Κασπάροφ είναι το δίχως άλλο μια σπάνια μορφή στον σκακιστικό χώρο. Δεν μπορώ να αναφέρω παρά δύο και μόνον άλλους σκακιστές που γνώρισαν στα δεκαπέντε τους χρόνια μια παρόμοια επιτυχία σε άμιλλα τόσο υψηλού επιπέδου: τον Φίσερ και τον Σπάσκι».
Ο Γκάρι αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα τα πάντα. Όταν τον ρωτούν πώς αντιμετωπίζει το γεγονός της μεγάλης του διασημότητας, απαντά: «Στη δόξα ξεχωρίζω τέσσερα στάδια. Στην αρχή, είναι ευχάριστη. Μετά, αρχίζει να ενοχλεί. Κατόπιν, τη δέχεται κανείς με γαλήνη. Και ακόμα πιο μετά, στο τελευταίο στάδιο, η δόξα γίνεται πια ρουτίνα και παύεις τελικά να της δίνεις την όποια σημασία». Το 1981, μόλις δεκαοχτώ χρονών, ο Γκάρι κερδίζει το 49ο Πρωτάθλημα Σοβιετικής Ένωσης, σημειώνοντας ακόμα ένα ρεκόρ, μιας και είναι ο νεότερος σκακιστής που γνώρισε έναν τέτοιο θρίαμβο. Το 1983, κερδίζει το ματς των διεκδικητών και προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον τότε Παγκόσμιο Πρωταθλητή Ανατόλι Κάρποφ. Την επόμενη χρονιά διεξάγεται το πρώτο σιμουλτανέ με δορυφορική σύνδεση, και ο Γκάρι μάχεται με παίκτες που βρίσκονταν στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη.
Από τις 8 Οκτωβρίου έως τις 21 Νοεμβρίου του 1984, και ενώ όλος ο κόσμος παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα το πρώτο από τα πέντε συναρπαστικά ματς που έπαιξαν, κατά καιρούς, για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα οι Κάρποφ και Κασπάροφ, σημειώνονται δεκαεφτά (!) διαδοχικές ισοπαλίες. Πρόκειται για ένα ρεκόρ που δεν προβλέπεται να καταρριφθεί ποτέ, καθώς το σύστημα διεξαγωγής του παγκόσμιου πρωταθλήματος έχει πια αλλάξει. Μια αλλαγή που οφείλεται κυρίως σε αυτό ακριβώς το ματς, επειδή οι κανονισμοί προέβλεπαν ότι νικητής θα αναδειχθεί όποιος πετύχει πρώτος έξι νίκες. Εντέλει το ματς διακόπηκε, υποτίθεται λόγω της πνευματικής και ψυχικής εξάντλησης αμφότερων των αντιπάλων, στις 15 Φεβρουαρίου του 1985. Σαράντα από τις σαράντα οχτώ παρτίδες είχαν λήξει ισόπαλες!
Στις 3 Σεπτεμβρίου αρχίζει εκ νέου η αναμέτρηση. Στη Μόσχα, οι Κάρποφ και Κασπάροφ μάχονται δυναμικά και περίτεχνα, και στις 9 Νοεμβρίου του 1985, με πέντε νίκες, τρεις ήττες και δεκαέξι ισοπαλίες, ο Γκάρι Κασπάροφ, είκοσι δύο ετών και διακοσίων δέκα ημερών, γίνεται ο νεότερος Παγκόσμιος Πρωταθλητής στην ιστορία του σκακιού!
Ο Γκάρι θα αποδείξει ότι του αξίζει με το παραπάνω ο τίτλος, και ακόμα, παίζοντας σταθερά τα επόμενα είκοσι χρόνια, θα χαρακτηριστεί από πολλούς ως ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών. Ναι, γνώρισε ήττες, όπως αυτή από τον φίλο του και αντίπαλό του στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 2000, τον Βλαντιμίρ Κράμνικ που κέρδισε τον Κασπάροφ με δύο νίκες και δεκατρείς ισοπαλίες. Ωστόσο, κατέκτησε ένα σπάνιο ρεκόρ παραμένοντας ο πανίσχυρος νικητής σε όλα ανεξαιρέτως τα τουρνουά στα οποία συμμετείχε από το 1981 έως το 1991! Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το πρώτο ματς που έχασε ποτέ ο Κασπάροφ ήταν το 1997 και με αντίπαλο το πιο εξελιγμένο έως τότε σκακιστικό πρόγραμμα της IBM «Deer Blue».
Παράλληλα με το αγωνιστικό σκάκι, ο Γκάρι Κασπάροφ επέδειξε και μια πλούσια συγγραφική δραστηριότητα, ενώ δεν έπαψε να προκαλεί έντονες συζητήσεις με τις κατά καιρούς προκλητικές, πάντα όμως προσεκτικά διατυπωμένες, πολιτικές του θέσεις. Χωρίς βέβαια να φτάνει ούτε στο ελάχιστο την αιχμηρότητα του Ρόμπερτ Φίσερ, μπόρεσε εντούτοις να σοκάρει λέγοντας ότι ο Φράνκο ήταν το μικρότερο κακό για την Ισπανία, κατά τον εμφύλιο που ξέσπασε το 1936, επαναλαμβάνοντας τον νεολογισμό του Ουίνστον Τσόρτσιλ περί «σιδηρού παραπετάσματος», χαρακτηρίζοντας νέτα-σκέτα «φασίστα» τον Βλαντιμίρ Πούτιν, επιμένοντας ότι ο κομμουνισμός είναι μια δικτατορία που εξοντώνει το ανοσοποιητικό σύστημα μιας χώρας, όπως ακριβώς το AIDS!
Όπως και να ’χει, το επαγγελματικό σκάκι χάνει τον Γκάρι Κασπάροφ, από τον οποίο όμως έχει ήδη κερδίσει τόσα πολλά. Κάθε μεγάλος σκακιστής προσφέρει με μοναδικό τρόπο μεγάλες δυνατότητες ανανέωσης αυτού του συναρπαστικού παιχνιδιού, που είναι συνάμα τέχνη, επιστήμη και άθλημα. Ο Γκάρι πρόσφερε ένα πολύπτυχο αμάλγαμα ρομαντισμού και μεθοδικότητας, τόλμης και περίσκεψης, φαντασίας και συστήματος. Και πολλές, μα πολλές σελίδες! Είναι ήδη πολύτιμοι οι τέσσερις πρώτοι κομψοί τόμοι με τα υπέροχα βαθυκόκκινα εξώφυλλα της σειράς «Οι Μεγάλοι Πρόγονοί μου», όπου ο Γκάρι παρουσιάζει χρονολογικά τους παγκόσμιους πρωταθλητές του σκακιού, αναλύοντας παρτίδες τους και σκιαγραφώντας τις προσωπικότητές τους.
Άραγε θα μπορέσει να κάνει σαχ και ματ στον τωρινό του αντίπαλο, τον Βλαντιμίρ Πούτιν; Όποιο κι αν θα είναι το αποτέλεσμα, το ματς σίγουρα θα μας συγκλονίσει όπως και κάθε άλλο ματς του Γκάρι Κασπάροφ!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Γκάρι Κασπάροφ – Τώρα στη Σκακιέρα της Πολιτικής
Παρ’ όλο τον ηθικό σχετικισμό και την αλλοπρόσαλλη απροσδιοριστία των πάντων που έτεινε να επιβάλλει το κλίμα του λεγόμενου μεταμοντερνισμού, βλέπουμε ότι εντέλει ο άνθρωπος δε ζει μονάχα για το ψωμί ή το χρήμα, αλλά επιζητεί πάντα να εκφράσει ό,τι θάλλει μέσα του, να παρέμβει στα κοινωνικά δρώμενα, να επηρεάσει τους συνανθρώπους του προς την κατεύθυνση που με περίσκεψη και ευθύνη θεωρεί βαθιά ανθρώπινη. Σε κάθε τομέα, βλέπουμε ξεχωριστές προσωπικότητες να μην το βάζουν κάτω, να μην αρκούνται στα όποια κεκτημένα τους, να ανησυχούν, να αποφασίζουν και να εκπλήττουν με τις αποφάσεις τους, να ταράζουν κάθε τόσο τα νερά, να κάνουν θαυμαστές κινήσεις στη μεγάλη σκακιέρα της ζωής. Ο Λέοναρντ Κοέν, στα εβδομήντα του, μας δωρίζει μια ανθοδέσμη από τρυφερά αριστουργήματα, ο Κλιντ Ίστγουντ, λίγο μεγαλύτερος κι απ’ τον Καναδό τροβαδούρο, σκηνοθετεί συγκλονιστικές ταινίες, ο Νόρμαν Μέιλερ έχει περάσει τα ογδόντα και γράφει ακόμη καλά και δυναμικά, ενώ ο Γκάρι Κασπάροφ, λίγο παραπάνω από τα σαράντα, δηλώνει ότι είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει το αγωνιστικό σκάκι και να θέσει τα εκπληκτικά φαιά του κύτταρα στην υπηρεσία της απελευθέρωσης της πατρίδας του από την καταπιεστική διακυβέρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν. Θα τα καταφέρει, άραγε, σ’ αυτήν την πατρίδα υπέρ της πατρίδας, ίσως στην πιο δύσκολη παρτίδα της ζωής του;
Ο Γκάρι Κασπάροφ εμφανίστηκε από πολύ μικρός στον θαυμαστό αλλά και πολύπλοκο και γεμάτο προβλήματα και ίντριγκες κόσμο του σκακιού, και έδειξε αποφασισμένος να παραμείνει στο προσκήνιο όσο περισσότερο γινόταν. Και φροντίζει διαρκώς γι’ αυτό. Σε αντίθεση με τον τρομερό Αλεξάντερ Αλιέχιν ή τον ευαίσθητο Μίσια Ταλ που αγαπούσαν το ποτό και δεν έλεγαν όχι στις καταχρήσεις, σε αντίθεση με τον απόλυτο Ρόμπερτ Φίσερ που επέμεινε, αξιέπαινα αλλά ολέθρια, σε έναν αποκλειστικά δικό του μοναχικό δρόμο, σε αντίθεση με τον δανδή Μπόρις Σπάσκι που προτιμάει εδώ και χρόνια τις εκλεπτυσμένες απολαύσεις από την κοινωνική παρέμβαση, ο Γκάρι φροντίζει πολύ για τη σωματική του υγεία, μάλιστα παίζει και καλό ποδόσφαιρο, παραμένει ο αδιαφιλονίκητος καλύτερος παίκτης στον κόσμο εδώ και μια γεμάτη εικοσαετία, ενώ δραστηριοποιείται πολλαπλώς στον κοινωνικό στίβο: συμμετέχει σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, έχει ιδρύσει την Παγκόσμια Ακαδημία Σκακιού, επίσης το Ίδρυμα Γκάρι Κασπάροφ στη Μόσχα, την πρώτη μη κρατική οργάνωση στη Ρωσία από την εποχή της Οκτωβριανής Επανάστασης, δίνει ματς με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, γράφει πολυσέλιδα βιβλία, αρθρογραφεί στην Wall Street Journal, καταπιάνεται ερασιτεχνικά αλλά παθιασμένα με την πολιτική.
Παίζοντας με μια ρήση του αγαπημένου του συγγραφέα και ποιητή, του Όσκαρ Oυάιλντ, ο Κασπάροφ θα επιμείνει από μικρός ότι σκάκι και ζωή είναι αλληλένδετα, και μάλιστα, όπως τιτλοφορεί το τελευταίο του συγγραφικό πόνημα, ότι η ζωή μιμείται το σκάκι! Όχι, ο Γκάρι δεν θεωρεί τον σκακιστή μοναχικό και αποτραβηγμένο, αλλά ενεργό πολίτη, δραστήριο, νηφάλιο, έναρθρο. Από μικρός έδειχνε να έχει πολλά ενδιαφέροντα, κάτι που φυσικά άνοιξε τους ορίζοντές του και απέτρεψε ένα τέλος σαν αυτό του ιδιοφυούς αλλά μυωπικού Λούζιν, του σκακιστή που απαθανάτισε στο μυθιστόρημά του «Η Άμυνα του Λούζιν» ο μεγάλος συγγραφέας Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. Γεννημένος στις 13 Απριλίου του 1963, ο Γκάρι φαίνεται να συνοψίζει εκθαμβωτικά όλα τα ωραία χαρακτηριστικά του ζωδίου του, του Κριού: είναι δυναμικός αλλά πάντα δρα με περίσκεψη, είναι πείσμων αλλά δίχως να οδηγείται σε καταστροφικές εμμονές, λατρεύει τη μουσική, ιδίως το πιάνο και το βιολί, και μάλιστα οι γονείς του είχαν σκεφτεί να τον ωθήσουν σε επαγγελματική ενασχόληση με τις μελωδίες, αγαπάει την ποίηση δίχως όμως να είναι αλαφροΐσκιωτος, παίζει στα δάχτυλα τη διαλεκτική της απομόνωσης, που είναι απαραίτητη στους σκακιστές και στους καλλιτέχνες, με την κοινωνικότητα που χαρακτηρίζει τους ενεργούς πολίτες. Κι ακόμα, φιλοδοξεί να είναι πάντα leader, να είναι στρατηγός, δίχως όμως να χάνει στιγμή τον σεβασμό του για τον αντίπαλο και την αλληλεγγύη του προς τους συντρόφους του. Και τα περισσότερα από τούτα τα χαρακτηριστικά θα γίνουν ορατά στο στιλ του παιχνιδιού του, ένα στιλ που διαμορφώθηκε από την εκτίμηση και το επεξεργασμένο δέος προς τους μεγάλους προκατόχους του, σε συνδυασμό με την απαράμιλλη τόλμη του στη σκακιέρα, μια τόλμη που έκανε τον μεγάλο δάσκαλό του, τον Μιχαήλ Μποτβίνικ να πει ότι, καίτοι διδάσκει στον Γκάρι πρώτα να σκέφτεται και μετά να παίζει, αυτός συνήθως πρώτα κάνει την κίνησή του, συνήθως εξόχως τολμηρή, και μετά σκέφτεται.
Ο Γκάρι είδε το πρώτο φως στο Μπακού, την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν. Οι γονείς του ήσαν ραδιομηχανικοί και φιλόμουσοι. Ο Κιμ Μοϊσίεβιτς Βάινσταϊν, ο πατέρας του Γκάρι, έπαιζε βιολί και, πριν από το τέλος της σύντομης ζωής του, κληροδότησε στο γιο του την αγάπη για τη μουσική και τα βιβλία. Στα εννιά του χρόνια, ο Γκάρι είχε διαβάσει μια πολυσέλιδη μονογραφία για τον Ναπολέοντα, και ήταν ικανός να συζητάει με εκπληκτική ευφράδεια για σοβαρά θέματα. Στα δώδεκά του, φτάνει στο σπίτι του η Βιβλιοθήκη της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, διακόσιοι τόμοι με αριστουργήματα, και ο μικρός Γεωργιανός, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, ρίχνεται με τα μούτρα στο διάβασμα. Ξεχωρίζει τον Έρνεστ «Πάπα» Χέμινγουεϊ και διαβάζει τρεις απανωτές φορές το «Γέρο και τη Θάλασσα» πριν κλείσει τα δεκατρία του. Ήδη διάσημος στην τότε Σοβιετική Ένωση πριν τελειώσει το γυμνάσιο, δίνει συνεντεύξεις και πάντα φροντίζει να τονίσει ότι μετά το σκάκι ό,τι αγαπάει είναι τα βιβλία. Δηλώνει πως ό,τι κι αν συμβεί βρίσκει χρόνο για διάβασμα, απαγγέλλει από στήθους τον «Δαίμονα» του Λερμόντοφ, εκδηλώνει τον θαυμασμό του για την ποίηση του Ευγένιου Γεφτουσένκο.
Σκάκι, όπως πολλοί θαυμαστοί προκάτοχοί του, ο Φίσερ, φέρ’ ειπείν, και ο Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα, μαθαίνει μόνος του παρακολουθώντας τις μάλλον άτεχνες παρτίδες που έπαιζαν οι γονείς του τα βράδια ακούγοντας σονάτες και σουίτες, καθώς και τις προσπάθειές τους να λύσουν σκακιστικά προβλήματα δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες. Στα πέντε του χρόνια θα εκπλήξει τους γονείς του λύνοντας με άνεση προβλήματα που οι ίδιοι πάσχιζαν ματαίως να εξιχνιάσουν. Στα εφτά του θα περάσει τις πύλες της Μεγάρου των Πιονιέρων του Μπακού και θα ενταχθεί στο σκακιστικό τμήμα που φέρει προς τιμήν του ξακουστού αστροναύτη το όνομα «Γιούρι Γκαγκάριν». Δεν θα αργήσει να καταπλήξει τους πάντες, λύνοντας ένα περίπλοκο πρόβλημα «για προχωρημένους σκακιστές» που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» και που ουδείς είχε κατορθώσει να λύσει. Αυτός ο θρίαμβος άνοιξε για τον εννιάχρονο Γκάρι το δρόμο προς την σκακιστική ακαδημία του «πατέρα» της σοβιετικής σχολής, του Μιχαήλ Μποτβίνικ. Ο μέγας δάσκαλος και πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής θα πει προφητικά ότι το μέλλον του σκακιού βρίσκεται στα χέρια αυτού του πιτσιρικά!
Και ο Μποτβίνικ δεν θα πέσει έξω. Σαρωτικά, ο μικρός Γκάρι σκορπίζει τον όλεθρο, κατατροπώνει πανίσχυρους αντιπάλους, ανεβαίνει με άλματα στην παγκόσμια σκακιστική ιεραρχία και αρχίζει να σημειώνει αλλεπάλληλα ρεκόρ. Μπορεί να συνδυάζει την αποκοτιά με τη μεθοδικότητα, τα πετάγματα της φαντασίας με τη σκληρή δουλειά, το ποιητικό ταπεραμέντο με την οργάνωση, το συντονισμό, το σύστημα. Ακαταμάχητος συνδυασμός, το δίχως άλλο. Μελετάει και προχωρεί. Δηλώνει τις προτιμήσεις του με ειλικρίνεια, και ξέρει να τις εναρμονίζει. «Αρχικά», λέει, «κατευθυνόμουν όπως ένας κακός ποδοσφαιριστής που παίζει το δικό του παιχνίδι στους κόλπους μιας ομάδας. Αργότερα, πήρα για πρότυπο μια ομάδα πρωταθλητών και θέλησα να κάνω δικά μου τα προτερήματα του καθενός. Από τον Ανατόλι Κάρποφ πήρα την ψυχολογική του σταθερότητα, από τον Τίγκραν Πετροσιάν την τεχνική κατάρτιση, από τον Μιχαήλ Μποτβίνικ τη λογική, από τον Αλεξάντερ Αλιέχιν την καθαρή σκέψη, από τον Μίσια Ταλ την αγάπη για τον κίνδυνο».
Τον Ιανουάριο του 1976, στα δώδεκά του χρόνια, ο Γκάρι κερδίζει το Πανσοβιετικό Πρωτάθλημα Νέων. Ήταν το πρώτο του ρεκόρ μιας και από το 1934, τη χρονιά που ξεκίνησε το πρωτάθλημα αυτό, ουδείς είχε στεφθεί νικητής σε τόσο μικρή ηλικία. Την επόμενη χρονιά, το κερδίζει και πάλι, με οχτώ νίκες, μία ισοπαλία και καμία ήττα. Οι ιστορικοί και οι στατιστικολόγοι ανακαλύπτουν έκθαμβοι ότι ποτέ δεν είχε κερδίσει άλλος τον τίτλο δύο φορές απανωτά. Τρίτο ρεκόρ: συμμετέχει στο Πρωτάθλημα της Σοβιετικής Ένωσης, σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, όντας έτσι ο νεαρότερος σκακιστής που έλαβε ποτέ μέρος σ’ αυτήν την πανίσχυρη διοργάνωση. Κατακτά την άνετη ένατη θέση, και κάνει τους πάντες να προβλέπουν ότι πριν περάσουν δέκα χρόνια θα είναι παγκόσμιος πρωταθλητής. Ο Μίσια Ταλ μάλιστα φρόντισε να δηλώσει: «Ο Κασπάροφ είναι το δίχως άλλο μια σπάνια μορφή στον σκακιστικό χώρο. Δεν μπορώ να αναφέρω παρά δύο και μόνον άλλους σκακιστές που γνώρισαν στα δεκαπέντε τους χρόνια μια παρόμοια επιτυχία σε άμιλλα τόσο υψηλού επιπέδου: τον Φίσερ και τον Σπάσκι».
Ο Γκάρι αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα τα πάντα. Όταν τον ρωτούν πώς αντιμετωπίζει το γεγονός της μεγάλης του διασημότητας, απαντά: «Στη δόξα ξεχωρίζω τέσσερα στάδια. Στην αρχή, είναι ευχάριστη. Μετά, αρχίζει να ενοχλεί. Κατόπιν, τη δέχεται κανείς με γαλήνη. Και ακόμα πιο μετά, στο τελευταίο στάδιο, η δόξα γίνεται πια ρουτίνα και παύεις τελικά να της δίνεις την όποια σημασία». Το 1981, μόλις δεκαοχτώ χρονών, ο Γκάρι κερδίζει το 49ο Πρωτάθλημα Σοβιετικής Ένωσης, σημειώνοντας ακόμα ένα ρεκόρ, μιας και είναι ο νεότερος σκακιστής που γνώρισε έναν τέτοιο θρίαμβο. Το 1983, κερδίζει το ματς των διεκδικητών και προετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τον τότε Παγκόσμιο Πρωταθλητή Ανατόλι Κάρποφ. Την επόμενη χρονιά διεξάγεται το πρώτο σιμουλτανέ με δορυφορική σύνδεση, και ο Γκάρι μάχεται με παίκτες που βρίσκονταν στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη.
Από τις 8 Οκτωβρίου έως τις 21 Νοεμβρίου του 1984, και ενώ όλος ο κόσμος παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα το πρώτο από τα πέντε συναρπαστικά ματς που έπαιξαν, κατά καιρούς, για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα οι Κάρποφ και Κασπάροφ, σημειώνονται δεκαεφτά (!) διαδοχικές ισοπαλίες. Πρόκειται για ένα ρεκόρ που δεν προβλέπεται να καταρριφθεί ποτέ, καθώς το σύστημα διεξαγωγής του παγκόσμιου πρωταθλήματος έχει πια αλλάξει. Μια αλλαγή που οφείλεται κυρίως σε αυτό ακριβώς το ματς, επειδή οι κανονισμοί προέβλεπαν ότι νικητής θα αναδειχθεί όποιος πετύχει πρώτος έξι νίκες. Εντέλει το ματς διακόπηκε, υποτίθεται λόγω της πνευματικής και ψυχικής εξάντλησης αμφότερων των αντιπάλων, στις 15 Φεβρουαρίου του 1985. Σαράντα από τις σαράντα οχτώ παρτίδες είχαν λήξει ισόπαλες!
Στις 3 Σεπτεμβρίου αρχίζει εκ νέου η αναμέτρηση. Στη Μόσχα, οι Κάρποφ και Κασπάροφ μάχονται δυναμικά και περίτεχνα, και στις 9 Νοεμβρίου του 1985, με πέντε νίκες, τρεις ήττες και δεκαέξι ισοπαλίες, ο Γκάρι Κασπάροφ, είκοσι δύο ετών και διακοσίων δέκα ημερών, γίνεται ο νεότερος Παγκόσμιος Πρωταθλητής στην ιστορία του σκακιού!
Ο Γκάρι θα αποδείξει ότι του αξίζει με το παραπάνω ο τίτλος, και ακόμα, παίζοντας σταθερά τα επόμενα είκοσι χρόνια, θα χαρακτηριστεί από πολλούς ως ο μεγαλύτερος σκακιστής όλων των εποχών. Ναι, γνώρισε ήττες, όπως αυτή από τον φίλο του και αντίπαλό του στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 2000, τον Βλαντιμίρ Κράμνικ που κέρδισε τον Κασπάροφ με δύο νίκες και δεκατρείς ισοπαλίες. Ωστόσο, κατέκτησε ένα σπάνιο ρεκόρ παραμένοντας ο πανίσχυρος νικητής σε όλα ανεξαιρέτως τα τουρνουά στα οποία συμμετείχε από το 1981 έως το 1991! Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το πρώτο ματς που έχασε ποτέ ο Κασπάροφ ήταν το 1997 και με αντίπαλο το πιο εξελιγμένο έως τότε σκακιστικό πρόγραμμα της IBM «Deer Blue».
Παράλληλα με το αγωνιστικό σκάκι, ο Γκάρι Κασπάροφ επέδειξε και μια πλούσια συγγραφική δραστηριότητα, ενώ δεν έπαψε να προκαλεί έντονες συζητήσεις με τις κατά καιρούς προκλητικές, πάντα όμως προσεκτικά διατυπωμένες, πολιτικές του θέσεις. Χωρίς βέβαια να φτάνει ούτε στο ελάχιστο την αιχμηρότητα του Ρόμπερτ Φίσερ, μπόρεσε εντούτοις να σοκάρει λέγοντας ότι ο Φράνκο ήταν το μικρότερο κακό για την Ισπανία, κατά τον εμφύλιο που ξέσπασε το 1936, επαναλαμβάνοντας τον νεολογισμό του Ουίνστον Τσόρτσιλ περί «σιδηρού παραπετάσματος», χαρακτηρίζοντας νέτα-σκέτα «φασίστα» τον Βλαντιμίρ Πούτιν, επιμένοντας ότι ο κομμουνισμός είναι μια δικτατορία που εξοντώνει το ανοσοποιητικό σύστημα μιας χώρας, όπως ακριβώς το AIDS!
Όπως και να ’χει, το επαγγελματικό σκάκι χάνει τον Γκάρι Κασπάροφ, από τον οποίο όμως έχει ήδη κερδίσει τόσα πολλά. Κάθε μεγάλος σκακιστής προσφέρει με μοναδικό τρόπο μεγάλες δυνατότητες ανανέωσης αυτού του συναρπαστικού παιχνιδιού, που είναι συνάμα τέχνη, επιστήμη και άθλημα. Ο Γκάρι πρόσφερε ένα πολύπτυχο αμάλγαμα ρομαντισμού και μεθοδικότητας, τόλμης και περίσκεψης, φαντασίας και συστήματος. Και πολλές, μα πολλές σελίδες! Είναι ήδη πολύτιμοι οι τέσσερις πρώτοι κομψοί τόμοι με τα υπέροχα βαθυκόκκινα εξώφυλλα της σειράς «Οι Μεγάλοι Πρόγονοί μου», όπου ο Γκάρι παρουσιάζει χρονολογικά τους παγκόσμιους πρωταθλητές του σκακιού, αναλύοντας παρτίδες τους και σκιαγραφώντας τις προσωπικότητές τους.
Άραγε θα μπορέσει να κάνει σαχ και ματ στον τωρινό του αντίπαλο, τον Βλαντιμίρ Πούτιν; Όποιο κι αν θα είναι το αποτέλεσμα, το ματς σίγουρα θα μας συγκλονίσει όπως και κάθε άλλο ματς του Γκάρι Κασπάροφ!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
3 σχόλια:
- Ηταν και είναι μέχρι σήμερα η καλύτερη "σκακιστική (πνευματικά) μηχανή" που πέρασε στην ιστορία.
- Ο άνθρωπος με τα περισσότερα και ενδεχομένος πολλά από αυτά ακατάριπτα για πάντα ρεκόρ.
- Δεν ήταν όμως από αυτούς που αγαπήθηκαν...Οι λόγοι πολλοί και συζυτήσημοι αλλά δεν αγαπήθηκε σε αντίθεση με άλλους.
Γ.Ικαρε ζητώ συγνώμη για ένα ατόπημα που έκανα μιλώντας σου στο τηλ. μεσω του 105,5. Σου είπα ότι ήταν πολύ ωραίο το κείμενό σου για το βιβλίο: "ταξιδι σην άκρη της νύχτας" στη γαλέρα Δεκεμβρίου...(σαν να λες στον μαραντόνα: μπράβο! παίζεις καλή μπάλα!) ήταν από άγνοια. Νόμιζα η κύρια ιδιότητά σου ήταν το ραδιόφωνο...
Νίκος, Ανω Κυψέλη
Νίκος, Νέα Ιωνία Βόλου
Νίκος, ερασιτέχνης σκακιστής
(πρωην chess-holic)
Y.Γ. Χαιρετίσματα στο Ηλία Κ. από τον Σ.Ο. Παγκρατίου
Υ.Γ. Πανμέγιστη, μοναδική, ανεπανάληπτη η βραδυνή εκπομπή της 01/01/2008!!!
Φίλε Νίκο, κανένα ατόπημα δεν έκανες, μια χαρά όλα. Από τον "Κόκκινο" φεύγω, μετακομίζω στον Πειραιά, στο Κανάλι 1, παρέα με τον φίλο μου, τον Γιάννη Τριάντη που ανέλαβε εκεί διευθυντής. Θα ενημερώσω από το blog πότε αρχίζω εκπομπές, μέρα και ώρα. Πάντως, θα είναι πάνω-κάτω στο ίδιο στυλ με αυτές του "Στο Κόκκινο", και ίσως ακόμα πιο εμπλουτισμένες. Στείλε μου τα τηλέφωνά σου για να βρεθούμε και να τα πούμε από κοντά σαν άνθρωποι.
- Επειδή δεν θα ήθελα να "εκθειάσω" τα τηλέφωνά μου στην διαδυκτιακή θέα... (και δεν έχω και κάποιο mail σου) στείλε μου στο: nick.rglis@gmail.com και θα σου απαντησω. Μπορεί να σε πάρω τηλ. και στην εκπομπή απόψε.
- Σαν ακροατής (και θαυμαστής σου)εκφράζω την εξής άποψη/απαίτηση: Έχεις το δικαίωμα να "ακούγεσαι/διαβάζεσαι" από όποιο σημείο του κόσμου θέλεις. Αλλά δεν έχεις (δυστυχώς για σένα...) δικαιωμα στη σιωπή! Καλές εκ-πομπές ή τέχνης-πομπές αν προτιμάς και φυσικά καλή μας ακρόση/ανάγνωση!
Νίκος, Ανω Κυψέλη
Νίκος, Νέα Ιωνία Βόλου
Νίκος, ερασιτέχνης σκακιστής
(πρωην chess-holic)
Δημοσίευση σχολίου