Guy Debord, La société du spectacle
Τα βιβλία έχουν την ιστορία τους, καθένα τη δική του. Άλλα, τα πιο πολλά, χάνονται στις λίμνες της λήθης. Άλλα καίγονται στην πυρά, και ύστερα, σε πιο δίκαιους καιρούς, αναγεννώνται από την τέφρα τους. Άλλα πλουτίζουν τον θησαυρό των ανθρώπινων γνώσεων ήδη από τη στιγμή που τυπώνονται. Άλλα γκρεμίζουν καθεστώτα. Κτήμα ες αεί, τα πιο σημαντικά βιβλία, αλλάζουν τον ρου της κοινωνίας στην οποία εμφανίστηκαν, και της οποίας τις ψευδαισθήσεις θέλησαν μεθοδικά να διαλύσουν.
Δύο από τα τελευταία βιβλία που επιχείρησαν και κατόρθωσαν να προκαλέσουν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, έχουν βίους παράλληλους και θα μπορούσαν να πρωταγωνιστούν σε ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα με ήρωες βιβλία. Πρόκειται για δύο πονήματα που υποκίνησαν μείζονες κοινωνικές αναστατώσεις και, συνάμα, έγιναν αντικείμενο μελέτης: χιλιάδες σελίδες γράφτηκαν γι’ αυτά, εκπονήθηκαν διδακτορικές διατριβές με θέμα ένα σημείο που έθιγαν ή μία παράγραφό τους, ενώ οι συγγραφείς τους περιβλήθηκαν από την αχλή δεκάδων, συνήθως ανυπόστατων, μύθων. Τέλος, το ένα βιβλίο μοιάζει να συμπληρώνει το άλλο, και το δεύτερο να είναι απευθείας απόγονος του πρώτου.
Πρόκειται για το Κεφάλαιο (Das Kapital) του Καρλ Μαρξ, και για την Κοινωνία του Θεάματος (La Société du spectacle) του Γκι Ντεμπόρ. Το Κεφάλαιο το γράφει ο Μαρξ στην εξορία, σε μία κάμαρα στο Σόχο, κάτω από συνθήκες δραματικές για τον ίδιο και ταραχώδεις για την κοινωνία. Κυκλοφορεί το 1867, και οι αναλύσεις που εμπεριέχει δεν αργούν να γίνουν γνωστές σε μιαν ελίτ επαναστατών, αλλά και σθεναρών υπερασπιστών του καθεστώτος, και να καταστούν ο πυροκροτητής θυελλωδών συζητήσεων αλλά και πράξεων. Ο κόσμος πια δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι ο ίδιος.
Μεθοδικός μελετητής του Μαρξ, ταλαντούχος στο να χαράσσει παραλλήλους και να επαναφέρει στο προσκήνιο την ιστορική και στρατηγική σκέψη, τη σκέψη που βλέπει τα πράγματα από την εφήμερη πλευρά και μέσα στην κίνησή τους, ο Ντεμπόρ αποφασίζει να συμπέσει η έκδοση του δικού του έργου, της Κοινωνίας του Θεάματος με την συμπλήρωση ενός αιώνα από την πρώτη έκδοση του Κεφαλαίου. Αξίζει να παραθέσω τις ακριβείς ημερομηνίες έκδοσης των δύο ρηξικέλευθων έργων: στις 14 Σεπτεμβρίου του 1867 κυκλοφορεί το Κεφάλαιο, και 14 Νοεμβρίου του 1967, η Κοινωνία του Θεάματος. Προσωπικότητα που από νεαρή ηλικία συνδύαζε ένα παιγνιώδες ποιητικό πάθος με μία σκακιστική διαύγεια, ο Ντεμπόρ ανέκαθεν έπαιζε με τις χρονολογίες και τις επετείους, στην προσπάθειά του να ξανακάνει «τις ιδέες επικίνδυνες». Οι επιλογές του ήσαν πάντοτε ένα κράμα ακαριαίας έμπνευσης και ενδελεχούς, «ψυχρής» θα λέγαμε, επεξεργασίας και υλοποίησης της εν λόγω έμπνευσης.
Από τα είκοσί του χρόνια, ο Ντεμπόρ συλλαμβάνει την ιδέα ότι όπως στην εποχή του Μαρξ σημειώνεται μία διολίσθηση από το «είναι» στο «έχειν», έτσι στη σύγχρονη εποχή τα πράγματα της ζωής τείνουν να περάσουν από το «έχειν» στο «φαίνεσθαι». Με άλλα λόγια, ενώ προηγουμένως το σημαντικό ήταν να «είσαι», στον καπιταλισμό το σημαντικό είναι να «έχεις», δηλαδή είσαι ό,τι κατέχεις, η προσωπικότητά σου, η κοινωνική σου οντότητα, όλη σου η πραγματικότητα εξαρτάται από τα υλικά αγαθά που διατηρείς στην κατοχή σου. Και μετέπειτα, συγκεκριμένα από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, το σημαντικό μετακινείται από το να κατέχεις στο να φαίνεσαι, στο να υπάρχεις ως θέαμα, στο να υφίστασαι μέσα στο «εικονικό», όπως το λέμε σήμερα, σύμπαν, το οποίο ακριβώς διαμορφώνει και διαδίδει την εικόνα σου ανεξαρτήτως από την αληθινή πραγματικότητά σου.
Το σοκ που προκάλεσε η πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος ήταν τρομερό, αν και δεν το αντελήφθησαν όλοι από την αρχή. Το βιβλίο, γραμμένο με τη μορφή αλλεπάλληλων σύντομων θέσεων, όπως περίπου το Tractatus Logico-philosophicus του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, δομημένο αυστηρά και με ένα ύφος εξόχως συνοπτικό, συμπαγές και αξιωματικό, μοιάζει να αρνείται κάθε ερμηνεία και να απαιτεί να διαβαστεί κατά γράμμα και να γίνει πράξη κατεπειγόντως. Η τηλεγραφική γραφή του Ντεμπόρ, συνδυασμένη αρμονικά με στοιχεία τόσο από τη διαλεκτική φιλοσοφία του Εγέλου όσο και από την εσκεμμένη προφορικότητα των ντανταϊστών, μοιάζει να αποτελεί απόσταξη ενός αχανούς εύρους γνώσεων και μίας παγερής επεξεργασίας δεδομένων που αντλούνται από την ιστορία, την κοινωνιολογία, την πολεοδομία, την κουλτούρα, και τις πιο προωθημένες θεωρίες περί του χρόνου και περί του χώρου. Όλα τα θέσφατα και όλες οι βεβαιότητες μιας οργανωμένης κοινωνίας, κατά τον Ντεμπόρ προϊόντα πια του θεάματος που δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσώρευσης ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα, αναλύονται και κατακρημνίζονται με ανελέητη διαύγεια, χωρίς κόκκο ρητορικής ή λυρικής διάθεσης.
Αυτή η επιλογή της παγερής γλώσσας για τη διατύπωση απόψεων που ξεσήκωσαν πάθη μεγάλης θερμοκρασίας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εάν αναλογιστούμε ότι ο Ντεμπόρ ήταν από μικρή ηλικία, και παρέμεινε έως τον θάνατό του, λάτρης του οίνου και ακλόνητος πότης. Για να προχωρήσει στην ολοκλήρωση της συγγραφής της Κοινωνίας, αποσύρθηκε σε ένα είδος ευφρόσυνης και βολικής «εξορίας», σε μιαν άνετη κατοικία στις Κάννες, και επέβαλλε στον εαυτό του μία συστηματική αποχή από το αλκοόλ και μία δίαιτα με ντοματόζουμο, ακολουθώντας το παράδειγμα του πότη (!!!) παγκόσμιου πρωταθλητή στο σκάκι, του Αλεξάντερ Αλιέχιν, ο οποίος είχε κόψει τη βότκα και έπινε μόνο γάλα για ένα διάστημα προκειμένου να ανακτήσει το στέμμα του, όταν το έχασε από τον σκακιστή και μαθηματικό Μαξ Όϊβε.
Μία από τις κεντρικές θέσεις του Ντεμπόρ είναι ότι στον ύστερο καπιταλισμό, στο στάδιο του θεάματος δηλαδή, αντί να εξυπηρετεί τις ανθρώπινες επιθυμίες, η οικονομία δημιουργεί αδιάκοπα ανάγκες που άλλο δεν κάνουν από το συμβάλλουν μονάχα στην ψεύτικη ανάγκη της διατήρησης της εξουσίας της. Το θέαμα παράγει ολοένα και περισσότερο «συγχωροχάρτια του εμπορεύματος», η εικόνα γίνεται το παν, και η αδιαμεσολάβητη επικοινωνία εξοστρακίζεται. Κι αυτό έχει συνταρακτικές επιπτώσεις και στην τέχνη. Το έπος των ανθρωπίνων περιπετειών γίνεται πλέον δοξολογία των προϊόντων, εκθειασμός των αντικειμένων, αποθέωση της ανταλλακτικής αξίας. «Το θέαμα», γράφει ο Ντεμπόρ, «δεν υμνεί τους άνδρες και τα όπλα τους αλλά τα εμπορεύματα και τα πάθη τους».
Λίγους μήνες μετά την πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος, όπως ακριβώς το είχε σχεδιάσει μεθοδικά ο «στρατηγός» Ντεμπόρ, και αφού οι θέσεις του βιβλίου διαδόθηκαν αστραπιαία στους πιο προωθημένους κύκλους των Γάλλων αριστεριστών και αναρχικών, καθώς και σε σημαντικά κομμάτια της ανήσυχης νεολαίας και των φοιτητών, ξέσπασαν στο Παρίσι οι ταραχές που έμειναν στην ιστορία ως «Μάης του 68», ταραχές που δεν άργησαν να «εξαχθούν» στις περισσότερες μεγαλουπόλεις της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, και που εν συνεχεία, μετά την άμπωτη του κινήματος, να προκαλέσουν βαθμιαία ριζικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης τόσο των επαναστατών όσο και των πολεμίων τους.
Σήμερα, τέσσερις δεκαετίες μετά την εμπρηστική εκείνη πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος, οι βασικές θεωρήσεις του Ντεμπόρ μοιάζουν κοινότοπες και η φρασεολογία του έχει επηρεάσει κοινωνικούς επιστήμονες, στοχαστές, δημοσιολόγους, αναλυτές, και κάθε σκεπτόμενο πολίτη, ανεξάρτητα από πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις. Πολλά από τα αξιώματά του κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα και συζητιούνται ακόμη, έστω κι αν αγνοείται η προέλευσή τους. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και με τα όσα είχε να πει στο Κεφάλαιο ο Μαρξ. Τα λόγια του Ντεμπόρ είναι πλέον κοινό κτήμα ες αεί.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Ντεμπόρ προχώρησε σε μία παγκόσμια, και άνευ προηγουμένου καινοτομία όταν, το 1973, κατόρθωσε να μετατρέψει το χαρτί σε σελιλόιντ πραγματοποιώντας μία συναρπαστική κινηματογραφική μεταφορά της Κοινωνίας του Θεάματος.
Δεν είναι ίσως περιττό να σημειώσουμε ότι η Κοινωνία του Θεάματος κυκλοφορεί σε δεκάδες γλώσσες, από τα αγγλικά και τα πορτογαλικά έως τα ρωσικά, τα τουρκικά και τα ιαπωνικά, ενώ στην Ελλάδα εμφανίστηκαν, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, τέσσερις (4!!!) διαφορετικές μεταφράσεις, χάθηκε κάπου στις ομίχλες της ιστορίας μία πέμπτη, ενώ φημολογείται η περίσκεπτη και ακριβής εκπόνηση μίας έκτης!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
«Εκείνοι που θέλουν πραγματικά να ανατρέψουν μια κατεστημένη κοινωνία, οφείλουν να διατυπώσουν μια θεωρία που να εξηγεί σε βάθος αυτή την κοινωνία, ή τουλάχιστον να δίνει την εντύπωση ότι προσφέρει μια ικανοποιητική ερμηνεία. Απ’ τη στιγμή που αυτή η θεωρία θα διαδοθεί κάπως, με την προϋπόθεση ότι αυτό θα συμβεί κατά τη διάρκεια συγκρούσεων που θα ταράζουν τη δημόσια γαλήνη, και πριν ακόμη κατανοηθεί επακριβώς, η δυσαρέσκεια που υπάρχει παντού διάχυτη θα αυξηθεί και θα οξυνθεί εξαιτίας και μόνο της αόριστης γνώσης ύπαρξης μιας θεωρητικής καταδίκης της τάξης πραγμάτων»
[Από τον Πρόλογο στην 4η ιταλική έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος]
«Όλη η ζωή των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής εκδηλώνεται σαν μια τεράστια συσσώρευση θεαμάτων. Ό,τι είχε άμεσα βιωθεί, απομακρύνθηκε σε μια αναπαράσταση»
«Το θέαμα δεν είναι ένα σύνολο εικόνων, αλλά μια κοινωνική σχέση ατόμων μεσολαβημένη από εικόνες»
«Ο θεατής όσο περισσότερο παρατηρεί τόσο λιγότερο ζει~ όσο περισσότερο δέχεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα στις κυρίαρχες εικόνες της ανάγκης, τόσο λιγότερο κατανοεί τη δική του ύπαρξη και τη δική του επιθυμία […] Το θέαμα είναι παντού, να γιατί ο θεατής δεν αισθάνεται πουθενά σαν στο σπίτι του»
«Το θέαμα σαν παρούσα κοινωνική οργάνωση της παραλυσίας της ιστορίας και της μνήμης, της εγκατάλειψης της ιστορίας που ορθώνεται στη βάση του ιστορικού χρόνου, είναι η ψευδής συνείδηση του χρόνου»
[Από την Κοινωνία του Θεάματος]
Τα βιβλία έχουν την ιστορία τους, καθένα τη δική του. Άλλα, τα πιο πολλά, χάνονται στις λίμνες της λήθης. Άλλα καίγονται στην πυρά, και ύστερα, σε πιο δίκαιους καιρούς, αναγεννώνται από την τέφρα τους. Άλλα πλουτίζουν τον θησαυρό των ανθρώπινων γνώσεων ήδη από τη στιγμή που τυπώνονται. Άλλα γκρεμίζουν καθεστώτα. Κτήμα ες αεί, τα πιο σημαντικά βιβλία, αλλάζουν τον ρου της κοινωνίας στην οποία εμφανίστηκαν, και της οποίας τις ψευδαισθήσεις θέλησαν μεθοδικά να διαλύσουν.
Δύο από τα τελευταία βιβλία που επιχείρησαν και κατόρθωσαν να προκαλέσουν μεγάλες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, έχουν βίους παράλληλους και θα μπορούσαν να πρωταγωνιστούν σε ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα με ήρωες βιβλία. Πρόκειται για δύο πονήματα που υποκίνησαν μείζονες κοινωνικές αναστατώσεις και, συνάμα, έγιναν αντικείμενο μελέτης: χιλιάδες σελίδες γράφτηκαν γι’ αυτά, εκπονήθηκαν διδακτορικές διατριβές με θέμα ένα σημείο που έθιγαν ή μία παράγραφό τους, ενώ οι συγγραφείς τους περιβλήθηκαν από την αχλή δεκάδων, συνήθως ανυπόστατων, μύθων. Τέλος, το ένα βιβλίο μοιάζει να συμπληρώνει το άλλο, και το δεύτερο να είναι απευθείας απόγονος του πρώτου.
Πρόκειται για το Κεφάλαιο (Das Kapital) του Καρλ Μαρξ, και για την Κοινωνία του Θεάματος (La Société du spectacle) του Γκι Ντεμπόρ. Το Κεφάλαιο το γράφει ο Μαρξ στην εξορία, σε μία κάμαρα στο Σόχο, κάτω από συνθήκες δραματικές για τον ίδιο και ταραχώδεις για την κοινωνία. Κυκλοφορεί το 1867, και οι αναλύσεις που εμπεριέχει δεν αργούν να γίνουν γνωστές σε μιαν ελίτ επαναστατών, αλλά και σθεναρών υπερασπιστών του καθεστώτος, και να καταστούν ο πυροκροτητής θυελλωδών συζητήσεων αλλά και πράξεων. Ο κόσμος πια δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι ο ίδιος.
Μεθοδικός μελετητής του Μαρξ, ταλαντούχος στο να χαράσσει παραλλήλους και να επαναφέρει στο προσκήνιο την ιστορική και στρατηγική σκέψη, τη σκέψη που βλέπει τα πράγματα από την εφήμερη πλευρά και μέσα στην κίνησή τους, ο Ντεμπόρ αποφασίζει να συμπέσει η έκδοση του δικού του έργου, της Κοινωνίας του Θεάματος με την συμπλήρωση ενός αιώνα από την πρώτη έκδοση του Κεφαλαίου. Αξίζει να παραθέσω τις ακριβείς ημερομηνίες έκδοσης των δύο ρηξικέλευθων έργων: στις 14 Σεπτεμβρίου του 1867 κυκλοφορεί το Κεφάλαιο, και 14 Νοεμβρίου του 1967, η Κοινωνία του Θεάματος. Προσωπικότητα που από νεαρή ηλικία συνδύαζε ένα παιγνιώδες ποιητικό πάθος με μία σκακιστική διαύγεια, ο Ντεμπόρ ανέκαθεν έπαιζε με τις χρονολογίες και τις επετείους, στην προσπάθειά του να ξανακάνει «τις ιδέες επικίνδυνες». Οι επιλογές του ήσαν πάντοτε ένα κράμα ακαριαίας έμπνευσης και ενδελεχούς, «ψυχρής» θα λέγαμε, επεξεργασίας και υλοποίησης της εν λόγω έμπνευσης.
Από τα είκοσί του χρόνια, ο Ντεμπόρ συλλαμβάνει την ιδέα ότι όπως στην εποχή του Μαρξ σημειώνεται μία διολίσθηση από το «είναι» στο «έχειν», έτσι στη σύγχρονη εποχή τα πράγματα της ζωής τείνουν να περάσουν από το «έχειν» στο «φαίνεσθαι». Με άλλα λόγια, ενώ προηγουμένως το σημαντικό ήταν να «είσαι», στον καπιταλισμό το σημαντικό είναι να «έχεις», δηλαδή είσαι ό,τι κατέχεις, η προσωπικότητά σου, η κοινωνική σου οντότητα, όλη σου η πραγματικότητα εξαρτάται από τα υλικά αγαθά που διατηρείς στην κατοχή σου. Και μετέπειτα, συγκεκριμένα από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, το σημαντικό μετακινείται από το να κατέχεις στο να φαίνεσαι, στο να υπάρχεις ως θέαμα, στο να υφίστασαι μέσα στο «εικονικό», όπως το λέμε σήμερα, σύμπαν, το οποίο ακριβώς διαμορφώνει και διαδίδει την εικόνα σου ανεξαρτήτως από την αληθινή πραγματικότητά σου.
Το σοκ που προκάλεσε η πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος ήταν τρομερό, αν και δεν το αντελήφθησαν όλοι από την αρχή. Το βιβλίο, γραμμένο με τη μορφή αλλεπάλληλων σύντομων θέσεων, όπως περίπου το Tractatus Logico-philosophicus του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, δομημένο αυστηρά και με ένα ύφος εξόχως συνοπτικό, συμπαγές και αξιωματικό, μοιάζει να αρνείται κάθε ερμηνεία και να απαιτεί να διαβαστεί κατά γράμμα και να γίνει πράξη κατεπειγόντως. Η τηλεγραφική γραφή του Ντεμπόρ, συνδυασμένη αρμονικά με στοιχεία τόσο από τη διαλεκτική φιλοσοφία του Εγέλου όσο και από την εσκεμμένη προφορικότητα των ντανταϊστών, μοιάζει να αποτελεί απόσταξη ενός αχανούς εύρους γνώσεων και μίας παγερής επεξεργασίας δεδομένων που αντλούνται από την ιστορία, την κοινωνιολογία, την πολεοδομία, την κουλτούρα, και τις πιο προωθημένες θεωρίες περί του χρόνου και περί του χώρου. Όλα τα θέσφατα και όλες οι βεβαιότητες μιας οργανωμένης κοινωνίας, κατά τον Ντεμπόρ προϊόντα πια του θεάματος που δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσώρευσης ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα, αναλύονται και κατακρημνίζονται με ανελέητη διαύγεια, χωρίς κόκκο ρητορικής ή λυρικής διάθεσης.
Αυτή η επιλογή της παγερής γλώσσας για τη διατύπωση απόψεων που ξεσήκωσαν πάθη μεγάλης θερμοκρασίας είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εάν αναλογιστούμε ότι ο Ντεμπόρ ήταν από μικρή ηλικία, και παρέμεινε έως τον θάνατό του, λάτρης του οίνου και ακλόνητος πότης. Για να προχωρήσει στην ολοκλήρωση της συγγραφής της Κοινωνίας, αποσύρθηκε σε ένα είδος ευφρόσυνης και βολικής «εξορίας», σε μιαν άνετη κατοικία στις Κάννες, και επέβαλλε στον εαυτό του μία συστηματική αποχή από το αλκοόλ και μία δίαιτα με ντοματόζουμο, ακολουθώντας το παράδειγμα του πότη (!!!) παγκόσμιου πρωταθλητή στο σκάκι, του Αλεξάντερ Αλιέχιν, ο οποίος είχε κόψει τη βότκα και έπινε μόνο γάλα για ένα διάστημα προκειμένου να ανακτήσει το στέμμα του, όταν το έχασε από τον σκακιστή και μαθηματικό Μαξ Όϊβε.
Μία από τις κεντρικές θέσεις του Ντεμπόρ είναι ότι στον ύστερο καπιταλισμό, στο στάδιο του θεάματος δηλαδή, αντί να εξυπηρετεί τις ανθρώπινες επιθυμίες, η οικονομία δημιουργεί αδιάκοπα ανάγκες που άλλο δεν κάνουν από το συμβάλλουν μονάχα στην ψεύτικη ανάγκη της διατήρησης της εξουσίας της. Το θέαμα παράγει ολοένα και περισσότερο «συγχωροχάρτια του εμπορεύματος», η εικόνα γίνεται το παν, και η αδιαμεσολάβητη επικοινωνία εξοστρακίζεται. Κι αυτό έχει συνταρακτικές επιπτώσεις και στην τέχνη. Το έπος των ανθρωπίνων περιπετειών γίνεται πλέον δοξολογία των προϊόντων, εκθειασμός των αντικειμένων, αποθέωση της ανταλλακτικής αξίας. «Το θέαμα», γράφει ο Ντεμπόρ, «δεν υμνεί τους άνδρες και τα όπλα τους αλλά τα εμπορεύματα και τα πάθη τους».
Λίγους μήνες μετά την πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος, όπως ακριβώς το είχε σχεδιάσει μεθοδικά ο «στρατηγός» Ντεμπόρ, και αφού οι θέσεις του βιβλίου διαδόθηκαν αστραπιαία στους πιο προωθημένους κύκλους των Γάλλων αριστεριστών και αναρχικών, καθώς και σε σημαντικά κομμάτια της ανήσυχης νεολαίας και των φοιτητών, ξέσπασαν στο Παρίσι οι ταραχές που έμειναν στην ιστορία ως «Μάης του 68», ταραχές που δεν άργησαν να «εξαχθούν» στις περισσότερες μεγαλουπόλεις της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, και που εν συνεχεία, μετά την άμπωτη του κινήματος, να προκαλέσουν βαθμιαία ριζικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης τόσο των επαναστατών όσο και των πολεμίων τους.
Σήμερα, τέσσερις δεκαετίες μετά την εμπρηστική εκείνη πρώτη έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος, οι βασικές θεωρήσεις του Ντεμπόρ μοιάζουν κοινότοπες και η φρασεολογία του έχει επηρεάσει κοινωνικούς επιστήμονες, στοχαστές, δημοσιολόγους, αναλυτές, και κάθε σκεπτόμενο πολίτη, ανεξάρτητα από πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις. Πολλά από τα αξιώματά του κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα και συζητιούνται ακόμη, έστω κι αν αγνοείται η προέλευσή τους. Ακριβώς το ίδιο συνέβη και με τα όσα είχε να πει στο Κεφάλαιο ο Μαρξ. Τα λόγια του Ντεμπόρ είναι πλέον κοινό κτήμα ες αεί.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Ντεμπόρ προχώρησε σε μία παγκόσμια, και άνευ προηγουμένου καινοτομία όταν, το 1973, κατόρθωσε να μετατρέψει το χαρτί σε σελιλόιντ πραγματοποιώντας μία συναρπαστική κινηματογραφική μεταφορά της Κοινωνίας του Θεάματος.
Δεν είναι ίσως περιττό να σημειώσουμε ότι η Κοινωνία του Θεάματος κυκλοφορεί σε δεκάδες γλώσσες, από τα αγγλικά και τα πορτογαλικά έως τα ρωσικά, τα τουρκικά και τα ιαπωνικά, ενώ στην Ελλάδα εμφανίστηκαν, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000, τέσσερις (4!!!) διαφορετικές μεταφράσεις, χάθηκε κάπου στις ομίχλες της ιστορίας μία πέμπτη, ενώ φημολογείται η περίσκεπτη και ακριβής εκπόνηση μίας έκτης!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
«Εκείνοι που θέλουν πραγματικά να ανατρέψουν μια κατεστημένη κοινωνία, οφείλουν να διατυπώσουν μια θεωρία που να εξηγεί σε βάθος αυτή την κοινωνία, ή τουλάχιστον να δίνει την εντύπωση ότι προσφέρει μια ικανοποιητική ερμηνεία. Απ’ τη στιγμή που αυτή η θεωρία θα διαδοθεί κάπως, με την προϋπόθεση ότι αυτό θα συμβεί κατά τη διάρκεια συγκρούσεων που θα ταράζουν τη δημόσια γαλήνη, και πριν ακόμη κατανοηθεί επακριβώς, η δυσαρέσκεια που υπάρχει παντού διάχυτη θα αυξηθεί και θα οξυνθεί εξαιτίας και μόνο της αόριστης γνώσης ύπαρξης μιας θεωρητικής καταδίκης της τάξης πραγμάτων»
[Από τον Πρόλογο στην 4η ιταλική έκδοση της Κοινωνίας του Θεάματος]
«Όλη η ζωή των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής εκδηλώνεται σαν μια τεράστια συσσώρευση θεαμάτων. Ό,τι είχε άμεσα βιωθεί, απομακρύνθηκε σε μια αναπαράσταση»
«Το θέαμα δεν είναι ένα σύνολο εικόνων, αλλά μια κοινωνική σχέση ατόμων μεσολαβημένη από εικόνες»
«Ο θεατής όσο περισσότερο παρατηρεί τόσο λιγότερο ζει~ όσο περισσότερο δέχεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα στις κυρίαρχες εικόνες της ανάγκης, τόσο λιγότερο κατανοεί τη δική του ύπαρξη και τη δική του επιθυμία […] Το θέαμα είναι παντού, να γιατί ο θεατής δεν αισθάνεται πουθενά σαν στο σπίτι του»
«Το θέαμα σαν παρούσα κοινωνική οργάνωση της παραλυσίας της ιστορίας και της μνήμης, της εγκατάλειψης της ιστορίας που ορθώνεται στη βάση του ιστορικού χρόνου, είναι η ψευδής συνείδηση του χρόνου»
[Από την Κοινωνία του Θεάματος]
5 σχόλια:
Μπορεί μια τέτοια προβληματική να συνδυαστεί με την αντίληψη του Μπένγιαμιν για την "αύρα" ενός έργου τέχνης?
[την τετάρτη στο booze, ελπίζω να είναι η ευκαιρία μας να τα πούμε όλα...]
Κύριε Λάρυελ, ο κύριος Φέρμιν μού είπε να σας πω ότι, ναι, υπάρχουν κάποιες αγχιστείες ανάμεσα στις αντιλήψεις του Ντεμπόρ και σε αυτές του Μπένγιαμιν.
Κύριε Λάρυελ, ο κύριος Φέρμιν μού είπε να σας πω ότι, ναι, υπάρχουν κάποιες αγχιστείες ανάμεσα στις αντιλήψεις του Ντεμπόρ και σε αυτές του Μπένγιαμιν.
H olh sas emva8insi stous katastasiakous, ws apotelesma allwn kinhmatwn, kai o tropos pou ta apodidete sto biblio sas
"Voreio Dytiko Perasma"
yphrxe topos empneysis kai ereunas gia mena.
H sxesh benjamin kai situationnists problimatizei kai mena entona, kyriws sto epipedo ths derive(periplanishs).
Omoiws kai ths anaskafhs(Benjamin)
me thn psychogewgrafia(situationnists).
8a xaairomoun poly me ena sxolio sas ep'autou.
synexiste thn exereteki douleia.
me timh
avramidis
(ma architectonikis emp)
Δημοσίευση σχολίου