Λέξεις και Εικόνες (πάλι)

Diavazontas10 [Στο νέο τεύχος του "Διαβάζω", στην κλασική πλέον στήλη "Ζενερίκ"]

Λέξεις & Εικόνες (πάλι)

Στρογγύλεψα ορισμένες γωνίες – δεν στρογγύλεψα άλλες
Mark Rothko

Είναι πασίγνωστη, και σχολιασμένη ποικιλότροπα, η σχέση της σελίδας με τον καμβά, η σχέση της συγγραφής με τη ζωγραφική, η σχέση της λογοτεχνίας με τις εικαστικές τέχνες. Σε κάποιους πολιτισμούς, άλλωστε, οι δύο αυτές μορφές/περιπέτειες έκφρασης συμπίπτουν, σμίγουν, ταυτίζονται. Ταχέως, αλλά όχι προχείρως, ας θυμηθούμε πόσο νοήμων ποιητής υπήρξε ο Γιάννης Τσαρούχης, πόσο υστερούσε η σημαντική, άλλωστε, ζωγραφική του Νίκου Εγγονόπουλου έναντι της εμπρηστικά δυναμικής ποιήσεώς του, πόσο μεστά γράφει ο Γιώργος Χατζημιχάλης, και πόσο τιμά την ποίηση μέσω της εικαστικής του προσφοράς. Κι ακόμα, ξέρουμε ότι ο Henry Miller ζωγράφιζε με πολλά κέφια, πρωτίστως υδατογραφίες, ο Νίκος Καρούζος δεν έχανε ευκαιρία να παίξει ζωγραφίζοντας με λάδια, δημιουργώντας πάμπολλα ενάντια άνθη, λουλούδια της φωτιάς, χορταριασμένα χάσματα που έκαναν νου και καρδιά να πάλλονται.
Ο Ρίτσος και οι πέτρες του. Ο Ελύτης και οι επικολλήσεις του. Ο Κόντογλου και οι ώρες που αφιέρωνε στο γράψιμο και στις μεταφράσεις. Ο λεπταίχμηρος λόγος του Κουνέλλη, και η βαρύτητα (κυριολεκτικώς) των υλικών του. Το βιβλίο του Breton «Υπερρεαλισμός και Ζωγραφική» (μεταφράζει ο αείμνηστος Στέφανος Κουμανούδης, εκδίδει το ύψιλον/βιβλία) αλλά και του Perec η «Ιδιωτική Βιβλιοθήκη» (άλλο φοβερό δίδυμο: Αχιλλέας Κυριακίδης & ύψιλον/βιβλία), όπου οι συγγραφείς/ποιητές καταπιάνονται τόσο δημιουργικά και παιχνιδιάρικα με τη ζωγραφική. Και παραλλήλως, να τα έχουμε μαδήσει από την απανωτή χρήση, τα βιβλία του Marcel Duchamp «Ο Μηχανικός του Χαμένου Χρόνου» και του Francis Bacon «Η Ωμότητα των Πραγμάτων» (από την Άγρα αμφότερα, ενώ μεταφράζει το πρώτο η Λίλιαν Stead-Δασκαλοπούλου, και ο Σπύρος Παντελάκης το δεύυερο).
Και τόσα άλλα. Τόσα πολλά που μας κράτησαν σε εγρήγορση παρά τις αφροσύνες, που μας έκαναν λαλίστατους στα κουτούκια και στα καπηλειά, ενώ μας επέτρεψαν ακόμα και σε αμφιθέατρα πανεπιστημιακά ενίοτε να αγορεύουμε. Πολύτιμα αναγνώσματα, κι αυτά και τόσα άλλα.
Και τώρα, πώς να μην πανηγυρίζει ο βιβλιόφιλος που τυγχάνει συνάμα και λάτρης της εικαστικής δημιουργίας σαν βλέπει στην προθήκη, και τσακίζεται να προμηθευτεί, και σπεύδει να διαβάσει τις σελίδες του τόμου Μαρκ Ρόθκο «Κείμενα για την τέχνη, 1934-1969 (εύγε τον συνήθη χαλκέντερο Βασίλη Τομανά που μεταφράζει, και επίσης εκδίδει, στις Νησίδες του)! Ήδη έχουμε εμπλακεί σε πολύωρες συζητήσεις για το εάν θα αναγορεύσουμε το 2010 σε Έτος Ρόθκο ή Έτος Paul Celan (αμφότεροι έφυγαν πριν από τέσσερις δεκαετίες, το 1970), σε Έτος Γιάννη Τσαρούχη ή σε Έτος Νίκου Καββαδία (αμφότεροι γεννήθηκαν πριν από έναν αιώνα, στα 1910). Τώρα το βιβλίο με τα κείμενα του Ρόθκο έρχεται να μας συναρπάσει και να μας δελεάσει!
Ο Ρόθκο συνομιλεί με τον καθηγητή και ιστορικό της τέχνης William Chapin Seitz, στις 22 Ιανουαρίου 1952. Ο Ρόθκο αποφαίνεται: «Ένας άνθρωπος δεν ζωγραφίζει για τους Φοιτητές Καλών Τεχνών ούτε για τους ιστορικούς, αλλά για τα ανθρώπινα όντα, και η αντίδραση με ανθρώπινους όρους είναι το μόνο πράγμα που δίνει πραγματική ικανοποίηση στον καλλιτέχνη».
Γράψιμο και ζωγραφική. Ξανά και ξανά. Και μετά να σουλατσάρουμε στον υποβρύχιο κήπο της Τέχνης, στο Υπερώο των Συγκινήσεων, στην Γκαλερί Ιλεάνα Τούντα, Αρματολών & Κλεφτών, να παρασυρόμαστε στον λυτρωτικό λαβύρινθο που στήνουν για χάρη μας η Κατερίνα Νίκου και ο Θάνος Σταθόπουλος, εναρμονίζοντας στην έκθεση Belle Vue το πολύπτυχο έργο οχτώ επινοητικών και συγκινητικών καλλιτεχνών. Για χάρη μας, λοιπόν, δημιουργούν οι: Μωρίς Γκανής, Γιώργος Γυπαράκης, Δημήτρης Μπάμπουλης, Μανώλης Μπαμπούσης, Δημήτρης Τάταρης, Κατερίνα Χρηστίδη, Maria Friberg, Αλέξανδρος Ψυχούλης.
Με τον Thomas Bernhard, με ένα ολιγόλεκτό του, από το βιβλίο «Ο Μίμος των Φωνών» (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Άγρα), να εμπνέει, να καθοδηγεί: «Δύο καθηγητές του πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν, που συνδέονταν φιλικά μεταξύ τους και είχαν καταλύσει στο Χάιλιγκενμπλουτ, έφτασαν κάποτε, ύστερα από ανάβαση πολλών ωρών, στην τοποθεσία πάνω από τον παγετώνα, όπου βρίσκεται πάνω σ’ ένα βάθρο ένα τηλεσκόπιο. Παρόλο που ήταν σκεπτικιστές, δεν έπαυαν να εκθειάζουν τη μοναδική ομορφιά αυτών των βουνών και, πριν φτάσουν καλά καλά εκεί που ήταν το τηλεσκόπιο, άρχισαν να προτρέπουν ο ένας τον άλλον να κοιτάξει πρώτος απ’ αυτό, για ν’ αποφύγει ο καθένας τη μομφή του άλλου ότι βιάζεται πολύ. Τελικά συμφώνησαν να πάει πρώτος ο πιο μεγάλος, ο πιο μορφωμένος και, φυσικά, ο πιο ευγενικός, ο οποίος είπε ότι πράγματι συγκλονίστηκε απ’ αυτό που είδε. Όμως όταν πλησίασε το τηλεσκόπιο ο συνάδελφός του, δεν είχε κολλήσει ακόμη τελείως το μάτι του εκεί, όταν έβγαλε μια δυνατή κραυγή και έπεσε κάτω νεκρός. Ο φίλος εκείνου που πέθανε με αυτόν τον τόσο περίεργο τρόπο σκέφτεται ακόμη και σήμερα, όπως είναι φυσικό, τι να είδε άραγε ο συνάδελφός του από το τηλεσκόπιο, γιατί σίγουρα δεν είχε αντικρίσει την ίδια εικόνα».

Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Πλατεία Παπαδιαμάντη, 16/02/2010