Thomas Bernhard

[Η Στήλη μου ΖΕΝΕΡΙΚ, στο Διαβάζω Δεκεμβρίου]

Πάμε για Έτος Τόμας Μπέρνχαρντ !

Μα δεν επιτρέπεται να σταματήσουμε να τους λέμε την αλήθεια, και οι φοβερές και τρομερές παρατηρήσεις που κάνουμε δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση ν’ αποσιωπούνται ή έστω μόνο να παραποιούνται. Το καθήκον μου μπορεί να είναι μόνο να κοινοποιώ τις παρατηρήσεις μου, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα που θα φέρουν, πάντοτε να κοινοποιώ τις παρατηρήσεις που μου φαίνεται πως αξίζει να κοινοποιήσω, ν’ αφηγούμαι αυτό που είδα ή αυτό που στη θύμησή μου εξακολουθώ να βλέπω και σήμερα

Τόμας Μπέρνχαρντ

Όχι ίσως αλλά σίγουρα: ουδείς άλλος συγγραφέας μιλάει (εντός μου) πιο δυναμικά/ ρυθμικά/ αιχμηρά για όσα (εκτός μου) ζοφερά ή/και αλλόκοτα συμβαίνουν. Thomas Bernhard. Γεννημένος πριν από οχτώ δεκαετίες. Μας συνεπήρε, και εξακολουθεί να μας συνεπαίρνει. Θυμάμαι και αντιγράφω:

Γιατί τίποτα δεν είναι τόσο εύθραυστο όσο η μουσική, διαβάζουμε στο Μπετόν (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Εστία), το κατακλυσμένο από τις θαυμασιότητες του Φέλιξ Μέντελσον Μπαρτόλντυ, αλλά και του Άρνολντ Σαίνμπεργκ, και του Άντον Ρούμπινσταϊν, του Άλμπαν Μπεργκ και τόσων άλλων, θαρρείς εν είδει αντιστίξεως στον φαινομενικό μισανθρωπισμό, που είναι πάντως οξύηχη διαμαρτυρία για την έκπτωση του ανθρώπου, που είναι πάντως αγάπη για τον όντως άνθρωπο που σκιρτάει κι ανασκιρτάει για να εκφράσει ό,τι τον ταρακουνάει, ό,τι τον δονεί, καθώς πέφτει εφτά φορές για να σηκωθεί οχτώ, καθώς ζωή θα πει αυτό, που έστω σπασμωδικά μάχεται για το Καλό.

Ο Μπέρνχαρντ επιλέγει, συνειδητά και με πάθος, να μιλήσει για τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, όπως ο Μπέκετ επιλέγει να μιλήσει για την ευήθεια και το σακάτεμα αισθημάτων και μυαλού, όπως ο Μπάροουζ στήνει τις αρνητικές του ουτοπίες και μετατρέπει την κόλαση σε ένα αχανές στούντιο, όπως ο Μπόρχες προβαίνει μεθοδικά σε μιαν αφαίμαξη του ανθρώπινου έναντι του λογοτεχνικού μέσα σε ένα σύμπαν εμψυχωμένων βιβλίων. Καίτοι, πάντα φαινομενικά, τέτοιοι συγγραφείς απεργάζονται τον αφανισμό του ανθρώπινου, εντούτοις είναι βαθιά, βαθύτατα ανθρώπινοι, είναι μειλίχιες λεκτομηχανές ταγμένες να φωτίσουν συσκοτίζοντας και να συσκοτίσουν φωτίζοντας, θυμίζοντας εκείνο το θραύσμα του Αντόνιο Πόρτσια που έλεγε, «Φορές χρειάζομαι το φως ενός σπίρτου για να φωτίσω τ’ άστρα». Πρόκειται για δημιουργούς που θέλουν να ταχθούν με την «κακή πλευρά», για την οποία μιλούσε ο Καρλ Μαρξ, που αποτελούν το φιλμ σε ντεγκατίφ αυτού που έτεινε να γίνει ο άνθρωπος στον λεγόμενο σύντομο εικοστό αιώνα. Κάποια εποχή, «μόνιμος κάτοικος του ζόφου» χαρακτηρίστηκε ο Μπέρνχαρντ (θυμίζει τόσο πολύ Κική Δημουλά αυτή η διατύπωση!), κι όμως δεν του έλειψε στιγμή το χιούμορ, και δεν έπαψε να παραπονιέται για το ότι συνήθως δεν εντοπίζεται αυτή η διάσταση, η παρηγορητικά αλλά και τόσο αιχμηρά, χιουμοριστική, στο σύνολο του έργου του.

            Μπέκετ, Μπάροουζ, Μπόρχες, Μπέρνχαρντ: ιδού η πιο σύντομη ιστορία της λογοτεχνίας των τελευταίων πενήντα χρόνων. Η ιστορία της λογοτεχνίας εκείνων που ανενδοίαστα κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση, όπως το διατύπωσε ο τελευταίος~ της λογοτεχνίας εκείνης που θέλησε –που υποχρεώθηκε να θελήσει– την κατάργηση των παλαιότερων τρόπων έκφρασης και την ανάδυση σημασιών, που λάνθαναν στο λογοτεχνικό και κοινωνικό corpus, μέσα από τη ρηξικέλευθη χρήση των λέξεων που έμελλε να διακονήσουν οι τέσσερις αυτοί αναμοχλευτές των παθών, οι τέσσερις αυτοί τολμητίες της σύνθεσης του Παλιού με το Καινούργιο.  Και, βέβαια, αυτοί οι τέσσερις μέγιστοι ηθικοί και μέγιστοι χιουμορίστες! Παρά την ειδεχθή φήμη που συνοδεύει τέτοιους συγγραφείς, παρά τα όσα οι ίδιοι έχουν κατά καιρούς γράψει και πει, προτιμώ να τους αντιλαμβάνομαι ως αγγέλους της αγνότητας, όπως ακριβώς αντιλαμβανόταν τους αναρχικούς ο ποιητής Στεφάν Μαλλαρμέ.

Ένα άνοιγμα στο αίνιγμα, ένας νυγμός στον λυγμό, μια πύλη στην λύπη: ιδού το έργο του Μπέρνχαρντ.

Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Μαρούσι, 15/11/2010